Bieżącym i globalnym wyzwaniem jest osiągnięcie zrównoważonego rozwoju. Przez ostatnie dziesięciolecia kraje wysoko rozwinięte zapewniły istotny wzrost poziomu jakości życia swoim obywatelem. Nie obyło się to jednak bez szkody dla środowiska, nadmiernie przez ludzi eksploatowanego. Kraje słabiej rozwinięte próbują dogonić najlepszych, co zwiększa jeszcze presje na środowisko.
Według prognoz te skumulowane skutki doprowadzą do jeszcze większej degradacji środowiska, równocześnie wpływając negatywnie na zdrowie i życie ludzi. Dlatego tak ważne jest, by dalszy rozwój gospodarczy był co najmniej neutralny dla środowiska.
Śledzenie postępów w kierunku lepszej przyszłości
Europejska Agencja Środowiska (EEA) wraz z siecią EIONET stale monitoruje stan środowiska w Europie oraz zapewnia decydentom i społeczeństwu aktualne informacje. We właśnie wydanym dokumencie „Knowledge for a sustainable Europe” EEA przygotowała krótkie zestawienie opisujące aktualny stan wybranych wskaźników. Pokazuje w nim m.in. w jakim tempie zachodzą zmiany oraz w jakim stopniu korespondują one z założeniami i zobowiązaniami, jakie zostały podjęte przez kraje europejskie na rzecz zrównoważonego rozwoju.
W krótkim przeglądzie EEA zwraca uwagę na następujące zagadnienia związane ze zrównoważonym rozwojem:
- zmienność klimatu – działania adaptacyjne i postępy w łagodzeniu zmian klimatycznych,
- środowisko naturalne – bioróżnorodność i wykorzystanie wody,
- zanieczyszczenie środowiska i zdrowie,
- efektywność gospodarowania zasobami i system żywnościowy,
- możliwości wprowadzenia zmian: promowanie innowacji, koszty przemian, Cele Zrównoważonego Rozwoju jako ramy polityki działań.
Gdzie znaleźć więcej informacji nt. realizacji celów?
Już w grudniu tego roku EEA opublikuje najnowszy raport o stanie środowiska Europy i prognozach jego zmian – flagowy raport SOER wydawany raz na 5 lat (ostatnia edycja tutaj.) Preludium do niego stanowią coroczne raporty wskaźnikowe, odnoszące się do celów unijnego programu działań w zakresie środowiska naturalnego do 2020 r. „Dobra jakość życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety (7.EAP)”:
- ochrona, zachowanie i poprawa kapitału naturalnego Unii;
- przekształcenie Unii w zasobooszczędną, zieloną i konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną;
- ochrona obywateli Unii przed związanymi ze środowiskiem presjami i zagrożeniami dla zdrowia i dobrej jakości życia.
Do analizy postępów w realizacji tych 3 priorytetowych celów EEA wykorzystała 29 wskaźników. Wyniki zaprezentowane w ostatnim raporcie wskaźnikowym są następujące:
Wyniki pokazują, że blisko połowa z 29 wyznaczonych wskaźników prawdopodobnie nie zostanie osiągnięta do 2020 roku (poprzedni raport wskazywał na 40 %), realizacja ok. ¼ założeń jest prawdopodobna, a możliwości realizacji pozostałych są niepewne. W porównaniu z poprzednimi raportami wskaźnikowymi perspektywa osiągnięcia wyznaczonych celów do 2020 roku uległa pogorszeniu. Warto jednak zauważyć, że wyniki dla 17 z 29 wskaźników na przełomie lat uległy poprawie, choć jest ona niewystarczająca.
- Pierwszy cel priorytetowy: w ujęciu historycznym 4 z 9 wskaźników wykazują poprawę, ale prawie niemożliwym wydaje się realizacja celu do 2020 roku. Środowisko UE jest w dalszym ciągu degradowane i niewystarczająco chronione. Tylko dla jednego z 9 celów szczegółowych – zarządzania zasobami leśnymi w sposób zrównoważony – EEA widzi szanse realizacji do 2020 r. Szczególnie niepokojące są wskaźniki dotyczące różnorodności biologicznej, ze względu na obserwowane pogarszające się trendy.
- Drugi cel priorytetowy: w jego obrębie aż 9 z 13 wskaźników wykazuje pozytywny trend, z których 4 powinny doprowadzić do zakładanych celów szczegółowych 2020 roku. Dotyczy to efektywnego gospodarowania zasobami, stosowania odnawialnych źródeł energii, wydatków na ochronę środowiska oraz ogólnej emisji gazów cieplarnianych, ale w przypadku transportu obserwowany jest trend negatywny. Kolejnym problemem wskazywanym przez EEA jest presja na środowisko wynikająca z konsumpcji żywności pochodzenia zwierzęcego oraz zbyt mały udział odpowiednich mechanizmów podatkowych sprzyjających ochronie środowiska, choć, jak wspomniano wyżej, wydatki na ochronę środowiska w UE rosną.
- Trzeci cel priorytetowy: w jego zakresie 4 z 7 wskaźników wykazały poprawę. Jednakże dla jakości powietrza EEA ocenia ten trend jako niewystarczający. Drugim problemem jest narażenie na hałas – nie stwierdzono pogorszenia się sytuacji, ale zakładany cel zmniejszenia narażenia nie zostanie osiągnięty. W przypadku chemikaliów trudno obecnie ocenić, czy zaobserwowane zmniejszenie ich zużycia przełoży się na zmniejszenie ryzyka dla stanu środowiska i zdrowia ludzi. Dane wskazują na realizację do 2020 r. dwóch celów szczegółowych – zmniejszenie wybranych emisji zanieczyszczeń do powietrza oraz poprawa jakości wód kąpielowych.
Czy perspektywy mogą być lepsze?
W swoich opracowaniach EEA wskazuje, że aby osiągnąć zamierzone cele, nie tylko w perspektywie roku 2020, ale i dłuższej, trzeba przyspieszyć postępy w realizacji korzystnych dla środowiska rozwiązań. EEA zauważa, że Europa jest liderem w dziedzinie technologii i badań dotyczących środowiska. Zaznacza jednak, że jako społeczeństwo stoimy przed poważnymi wyzwaniami i aby im sprostać potrzebujemy zaangażowania państw i obywateli oraz odpowiedzialnej i przyjaznej środowisku polityki. Szczególnie dotyczy to sektorów: energii, transportu, żywności, rolnictwa i mieszkalnictwa.