Departament Inspekcji i Orzecznictwa GIOŚ działa w imieniu Głównego Inspektora Ochrony Środowiska i jest organem drugiej instancji uprawnionym do rozpatrywania orzeczeń wydawanych przez Wojewódzkich Inspektorów Ochrony Środowiska w następujących sprawach:
- odwołania od decyzji dotyczących kar pieniężnych,
- odwołania od decyzji wstrzymujących użytkowanie instalacji, wstrzymujących oddanie do użytkowania obiektu budowlanego, zespołu obiektów lub instalacji.
Na sposób orzekania istotny wpływ mają wyroki Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Podstawę do wykonywania zadań i orzekania stanowią:
- ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska ( (Dz. U. z 2016 r., poz. 1688)
- ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2016 r., poz. 23 z późn. zm.)
- ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2017 r., poz. 519 z późn. zm.)
- ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2015 r., poz. 469 z późn. zm.)
- ustawa z dnia 14 grudnia 2013 r. r. o odpadach (Dz. U. z 2016 r., poz. 1987 z późn. zm.)
- ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz. U. z 2016 r., poz. 1863 z późn. zm.)
- ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2016 r., poz. 250 z późn. zm.)
- ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko) (Dz. U. z 2016 r., poz. 353 z późn. zm.)
- ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej ((Dz. U. z 2016 r., poz. 1764)
- ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2017 r., poz. 668)
- ustawa z dnia 28 kwietnia 2011 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. z 2017 r., poz. 568)
- ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową (Dz. U. z 2015 r., poz. 881 z późn. zm.)
- ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. z 2014 r., poz. 1789 z późn. zm.)
- ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach r. (tj. Dz. U. z 2015 r., poz. 1203 z późn. zm.)
- ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tj. Dz. U. z 2016 r., poz. 778 z późn. zm.)
- ustawa z dnia 19 lipca 2016 r. o dostępie do zasobów genetycznych i podziale korzyści z ich wykorzystania (tj. Dz. U. z 2016 r., poz. 1340)