POIiŚ – Monitoring wilka i rysia

Fundusze Europejskie Infrastruktura i Środowisko

O projekcie

W okresie od 9 sierpnia 2016 r. do 31 grudnia 2020 r. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska realizuje projekt POIS.02.04.00-00-0040/16 pn.: "Pilotażowy monitoring wilka i rysia w Polsce realizowany w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska" współfinansowany ze środków unijnych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020, w ramach II Osi Priorytetowej Ochrona Środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu; Działanie 2.4 Ochrona przyrody i edukacja ekologiczna. Projekt realizowany jest w Departamencie Monitoringu Środowisku Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska.

Beneficjent: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska
Użytkownicy końcowi: GIOŚ
Całkowita wartość projektu: 3 000 000,00 zł
Dofinansowanie ze środków europejskich: 2 550 000,00 zł

Cele projektu

Głównym celem projektu jest wzmocnienie mechanizmów służących ochronie przyrody, poprzez pozyskanie kluczowych informacji dotyczących zasięgu występowania wilka i rysia oraz liczebności tych gatunków, w tym informacji o stanie siedlisk, na których występują oraz stanie ochrony i perspektywie ochrony obu tych gatunków, zgodnie z wymogami Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory.

Przedstawiony cel główny zostanie osiągnięty poprzez realizację następujących celów szczegółowych:

Uzyskanie informacji na temat stanu ochrony wilka i rysia w kraju, w tym informacji nt.: oceny stanu populacji, oceny stanu siedlisk, perspektywie zachowania populacji oraz oceny ogólnej stanu ochrony tych gatunków;
Uzyskanie informacji z analizy porównawczej wyników tego projektu z wynikami innych projektów z lat poprzednich;
Uzyskanie informacji na poziomie regionu biogeograficznego;
Uzyskanie w rezultacie najaktualniejszych metod monitoringowych wraz z wprowadzonymi metodami badań genetycznych wilka;
Uzyskanie spójności wyników monitoringu wykonywanego w ramach PMŚ z wynikami monitoringu wykonywanego na poziomie obszarów natura 2000 w ramach realizacji planów ochrony i planów zadań ochrony będących w gestii służb ochrony przyrody;
Uzyskanie informacji dla służb ochrony przyrody oraz na potrzeby sprawozdawczości do Komisji Europejskiej.

Planowane efekty

W wyniku realizacji projektu zostaną opracowane nowe metodyki monitoringowe dla wilka i rysia, na potrzeby monitoringu stanu środowiska. Wynikami projektu będą opracowania, w których zostaną uzyskanie informacje wymienione w celu projektu.

Wyniki projektu

Seminarium podsumowujące wyniki badań terenowych

seminarium

15 października 2019 r. w siedzibie Ministerstwa Środowiska odbyło się seminarium pn. „Pilotażowy monitoring wilka i rysia w Polsce realizowany w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska – wstępne wyniki projektu POIS.02.04.00-00-0040/16”, na którym zaprezentowano wstępne wyniki przeprowadzonych w ramach projektu prac terenowych oraz analiz genetycznych. W spotkaniu otwartym przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, Pana Pawła Ciećko, wziął udział m.in. Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Środowiska, Pan Sławomir Mazurek oraz przedstawiciele Ministerstwa Środowiska, Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, regionalnych dyrekcji ochrony środowiska, Lasów Państwowych, parków narodowych oraz eksperci z Instytutu Biologii Ssaków PAN, Instytutu Ochrony Przyrody PAN, Muzeum i Instytutu Zoologii PAN, Uniwersytetu Warszawskiego i Stowarzyszenia dla Natury „Wilk”. Poniżej zamieszczono program seminarium oraz prezentacje multimedialne przedstawione przez koordynatorów projektu ze strony Wykonawcy, Pana Marcina Czernego, Pana dr. Wojciecha Śmietanę oraz Pana dr. hab. Jakuba Borkowskiego, prof. UWM, reprezentujących firmę KRAMEKO Sp. z o. o.

Program seminarium pn. „Pilotażowy monitoring wilka i rysia w Polsce realizowany w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska – wstępne wyniki projektu POIS.02.04.00-00-0040/16”

Prezentacje (pliki PDF):

Metodyka i organizacja prac terenowych: zbiór materiału genetycznego wilka, zimowe tropienia rysia, liczenia odchodów kopytnych na transektach

Analiza materiału genetycznego i ocena liczebności wilka na stanowiskach monitoringowych

Określenie bazy pokarmowej wilka i rysia na stanowiskach monitoringowych

Aktualne oceny stanu ochrony wilka i rysia

Raport dla Komisji Europejskiej z wdrażania dyrektywy siedliskowej

W 2019 r. państwa członkowskie Unii Europejskiej, w tym także Polska, przygotowały kolejne raporty składane do Komisji Europejskiej na podstawie art. 17 Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (tzw. dyrektywa siedliskowa), obejmujące lata 2013-2018. W raporcie określany jest m.in. aktualny stan ochrony gatunków zwierząt i roślin będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, uwzględnionych w załącznikach do dyrektywy siedliskowej, w oparciu o cztery parametry: zasięg występowania, populacja, siedlisko gatunku oraz perspektywy ochrony gatunku (szczegółowe wytyczne dotyczące sporządzania raportu dostępne są na portalu referencyjnym raportu). Do raportu załączane są aktualne mapy w formacie .shp rozmieszczenia gatunków w siatce kwadratów 10×10 km. W ramach przedmiotowego projektu POIŚ opracowany został wkład do raportu Polski dot. stanu ochrony krajowych populacji wilka i rysia w skali regionów biogeograficznych, kontynentalnego i alpejskiego (do pobrania poniżej). Na potrzeby raportu liczebność populacji wilka w Polsce oszacowano na ok. 1900 osobników, natomiast populacji rysia na min. 123 osobniki. Stan ochrony obu gatunków nie uległ zmianie w porównaniu z poprzednim raportem, złożonym w roku 2013 i oceniony został w przypadku wilka w regionie alpejskim jako właściwy (FV), a w regionie kontynentalnym jako niezadowalający (U1), natomiast w przypadku rysia odpowiednio jako niezadowalający (U1) i zły (U2). Poniżej zamieszczono zestawienia ocen stanu ochrony oraz jego parametrów dla obu gatunków. Dane dostępne są również na stronach Eionet (raport dla KE 2019).

Zestawienie ocen stanu ochrony i jego parametrów – WILK

Parametr	Region biogeograficzny alpejski (ALP)	Region biogeograficzny kontynentalny (CON)
Zasięg występowania Range	Właściwy (FV)	Niewłaściwy – niezadowalający (U1)
Populacja Population	Właściwy (FV)	Niewłaściwy – niezadowalający (U1)
Siedlisko gatunku Habitat for the species	Właściwy (FV)	Właściwy (FV)
Perspektywy ochrony gatunku Future prospects	Właściwy (FV)	Właściwy (FV)
Ocena stanu ochrony gatunku Overall assessment of Conservation Status	Właściwy (FV)	Niewłaściwy – niezadowalający (U1)

Zestawienie ocen stanu ochrony i jego parametrów – RYŚ

Parametr	Region biogeograficzny alpejski (ALP)	Region biogeograficzny kontynentalny (CON)
Zasięg występowania Range	Właściwy (FV)	Niewłaściwy – niezadowalający (U1)
Populacja Population	Niewłaściwy – niezadowalający (U1)	Niewłaściwy – niezadowalający (U1)
Siedlisko gatunku Habitat for the species	Właściwy (FV)	Niewłaściwy – niezadowalający (U1)
Perspektywy ochrony gatunku Future prospects	Niewłaściwy – niezadowalający (U1)	Niewłaściwy – zły (U2)
Ocena stanu ochrony gatunku Overall assessment of Conservation Status	Niewłaściwy – niezadowalający (U1)	Niewłaściwy – zły (U2)

Opracowanie raportu dla Komisji Europejskiej z wdrażania dyrektywy siedliskowej w zakresie monitoringu wilka i rysia

Rozmieszczenie wilka i rysia w Polsce w siatce kwadratów 10×10 km - warstwy wektorowe

Wyniki monitoringu wilka i rysia na stanowiskach monitoringowych

Zgodnie z harmonogramem realizacji projektu POIŚ w IV kwartale 2019 r. opracowane zostały końcowe wyniki monitoringu wilka i rysia, prowadzonego w oparciu o testowane w ramach projektu założenia metodyczne. W ramach prac określono stan ochrony wilka na 10 stanowiskach monitoringowych oraz rysia na 8 stanowiskach, w oparciu o trzy parametry: populacja, siedlisko i perspektywy ochrony gatunku. Parametry oceniane były natomiast na podstawie wytypowanych wskaźników, zgodnie z przyjętą waloryzacją. Na podstawie ankiet uzupełnianych przez nadleśnictwa i parki narodowe opracowane zostały również aktualne mapy rozmieszczenia gatunków (kolejna aktualizacja map udostępniona zostanie w IV kwartale 2020 r.). Poniżej zamieszczono wyniki monitoringu przeprowadzonego na stanowiskach.

Wskaźniki monitoringu wilka i rysia

Raporty z monitoringu gatunków na stanowiskach (pliki PDF):

Raporty ze stanowisk monitoringowych - wilk

Raporty ze stanowisk monitoringowych - ryś

Mapy rozmieszczenia gatunków w Polsce (pliki JPG):

Mapa występowania gatunku w leśnictwach i obwodach ochronnych - wynik ankiety z 2018 r. - wilk

Mapa występowania gatunku w leśnictwach i obwodach ochronnych - wynik ankiety z 2018 r. - ryś

Mapa rozmieszczenia gatunku w Polsce w siatce kwadratów 10×10 km - stan na 2018 r. - wilk

Mapa rozmieszczenia gatunku w Polsce w siatce kwadratów 10×10 km - stan na 2018 r. - ryś

Zestawienie ocen stanu ochrony WILKA na stanowiskach monitoringowych

Nazwa stanowiska

Populacja

Siedlisko

Perspektywy ochrony gatunku

Ocena stanu ochrony

2008

2014

2017-2019

2008

2014

2017-2019

2008

2014

2017-2019

2008

2014

2017-2019

Beskid Sądecki

Beskid Żywiecki i Śląski

Bieszczady

Bory Dolnośląskie

Bory Tucholskie

Puszcza Augustowska

Puszcza Białowieska

Puszcza Knyszyńska

Puszcza Notecka

Roztocze i Puszcza Solska

Zestawienie ocen stanu ochrony RYSIA na stanowiskach monitoringowych

Nazwa stanowiska

Populacja

Siedlisko

Perspektywy ochrony gatunku

Ocena stanu ochrony

2008

2014

2017-2018

2008

2014

2017-2018

2008

2014

2017-2018

2008

2014

2017-2018

Beskid Sądecki

Beskid Żywiecki i Śląski

Bieszczady

Puszcza Augustowska

Puszcza Białowieska

Puszcza Knyszyńska

Puszcza Piska

Roztocze i Puszcza Solska

Szkolenie sieci obserwacyjnej i służb ochrony przyrody
W dniach 21-23 października przeprowadzone zostało szkolenie sieci obserwacyjnej i służb ochrony przyrody, dotyczące prowadzenia badań monitoringowych wilka i rysia w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Szkolenie poświęcone było głównie przedstawieniu opracowanych w ramach projektu metodyk monitoringu wilka i rysia, w tym zaproponowanej metody szacowania zagęszczeń kopytnych na stanowiskach monitoringowych w celu oceny wskaźnika bazy pokarmowej dla obu drapieżników. W szkoleniu wzięli udział m.in. przedstawiciele Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, regionalnych dyrekcji ochrony środowiska i parków narodowych. Szkolenie zorganizowane zostało w formie webinarium. Poniżej zamieszczono przedstawione w trakcie szkolenia prezentacje oraz metodyki monitoringu wilka i rysia.

Prezentacje:

Prezentacje - Szkolenie sieci obserwacyjnej - 21-23 października 2020 r.

Metodyki monitoringu:

Metodyka monitoringu wilka

Metodyka monitoringu rysia

Metodyka monitoringu wilka - wersja w języku angielskim (Methodology of Wolf monitoring in Poland - english version)

Metodyka monitoringu rysia - wersja w języku angielskim (Methodology of Eurasian Lynx monitoring in Poland - english version)

Stanowiska monitoringowe - warstwy wektorowe

Aktualne mapy rozmieszczenia wilka i rysia w Polsce - 2020 r.
W 2020 r., w ramach przeprowadzonych prac, zgromadzono aktualne dane dotyczące występowania wilka i rysia na terenie kraju oraz opracowano mapy rozmieszczenia obu gatunków, z dokładnością do leśnictw/obwodów ochronnych/ leśnych zakładów doświadczalnych oraz w siatce kwadratów 10x10 km (siatka wykorzystywana w raporcie z art. 17 dyrektywy siedliskowej). Dane pozyskane zostały od nadleśnictw, leśnych zakładów doświadczalnych i parków narodowych poprzez przesłanie, drogą elektroniczną, ankiety dotyczącej występowania wilka i rysia na terenach zarządzanych przez ww. instytucje. Dodatkowo Polski Związek Łowiecki przekazał dane na temat występowania wilka i rysia na terenie obwodów łowieckich w formie arkusza kalkulacyjnego. Do sporządzenia map użyto danych z okresu od 1 maja 2019 r. do 30 kwietnia 2020 r.

Dane ankietowe wskazują na dalszy rozwój populacji wilka w północnej i w zachodniej Polsce. We wschodniej części kraju rozmieszczenie wilka wydaje się być stabilne, natomiast w centralnej części kraju jego występowanie ma nadal charakter izolowanych od siebie wysp. W analizowanym okresie występowanie wilka, określane w siatce kwadratów 10×10 km, zostało stwierdzone na obszarze 139,2 tys. km². W porównaniu do poprzedniego okresu ankietyzacji (sezon 2017/2018) nastąpiło poszerzenie obszaru występowania wilka o blisko 22%. Pary i grupy >2 osobników zostały stwierdzone na obszarze 104,9 tys. km², co stanowi 75% całego obszaru występowania tego gatunku. Obszar zasiedlony przez watahy liczące ponad 5 osobników wzrósł z 18,2 tys. km² w sezonie 2017/2018 do 25,2 tys. km² obecnie, czyli o 38%. Zebrane dane ankietowe o martwych wilkach dotyczą aż 70 osobników (w poprzednim okresie ankietyzacji tylko 9 osobników). W przypadku 61 martwych osobników respondenci podali przyczynę śmierci. Najczęściej wilki ginęły w wyniku kolizji z pojazdem - 48 przypadków (79%). Następną najczęstszą przyczyną śmierci było kłusownictwo (w tym jeden przypadek zastrzelenia wilka podczas polowania zbiorowego) - 7 przypadków (11%). Według zgromadzonych danych, naturalne (nie związane z działalnością człowieka) przyczyny odpowiadały tylko za 10% upadków wilka.

Dane ankietowe wskazują, że na terenach leżących na wschód od Wisły obszar występowania rysia pozostaje nadal ograniczony do tych samych obszarów północno-wschodniej i południowo-wschodniej części kraju. Natomiast na zachód od Wisły pojawił się nowy zwarty obszar zasiedlony przez rysie. Położone w północnozachodniej części kraju nowe stanowisko rysia jest niewątpliwie efektem prowadzonego tam programu reintrodukcji tego gatunku. Dane ankietowe wskazują, że drapieżnik ten występuje obecnie (występowanie określane w siatce kwadratów 10×10 km) na łącznym obszarze 19,9 tys. km². W poprzednim okresie ankietyzacji (sezon 2017/2018) obszar ten wynosił 17,6 tys. km² (wzrost o 13%). Zwiększenie obszaru występowania rysia jest efektem wspomnianego powyżej programu reintrodukcji. Na 71% całkowitego obszaru występowania rysia stwierdzono występowanie jedynie osobników pojedynczych (w sezonie 2017/2018 - 66%). Obszar, na którym stwierdzono występowanie grup rodzinnych, stanowił około 28% całkowitego obszaru występowania rysia (poprzednio 32%). Zebrane dane ankietowe wskazują, że obszar zasiedlony przez rozmnażające się osobniki (samice prowadzące młode) jest nadal niewielki i zajmuje zaledwie powierzchnię 5,5 tys. km² (w poprzednim sezonie 5,6 tys. km²). Wśród odnalezionych martwych rysi w 3 przypadkach nie ustalono przyczyny śmierci, a w pozostałych 5 przypadkach przyczyną upadku była kolizja z pojazdem.

Opisane wyżej prace stanowią ostatni etap realizacji "Pilotażowego monitoringu wilka i rysia w Polsce w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska".

Mapy rozmieszczenia gatunków w Polsce (pliki JPG):

Mapa występowania gatunku w leśnictwach i obwodach ochronnych - wynik ankiety z 2020 r. - wilk

Mapa występowania gatunku w leśnictwach i obwodach ochronnych - wynik ankiety z 2020 r. - ryś

Mapa rozmieszczenia gatunku w Polsce w siatce kwadratów 10×10 km - stan na 2020 r. - wilk

Mapa rozmieszczenia gatunku w Polsce w siatce kwadratów 10×10 km - stan na 2020 r. - ryś

Raport końcowy z realizacji umowy pn. "Pilotażowy monitoring wilka i rysia w Polsce realizowany w ramach państwowego monitoringu środowiska - prace terenowo-kameralne, lata 2017-2020" (plik PDF):

Raport końcowy

Zamknięcie projektu POIŚ pn. "Pilotażowy monitoring wilka i rysia w Polsce realizowany w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska"
Z dniem 31 grudnia 2020 r. ukończono realizacje projektu POIŚ pn. "Pilotażowy monitoring wilka i rysia w Polsce realizowany w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska". W ramach projektu przeprowadzono badania monitoringowe wilka i rysia na stanowiskach monitoringowych, określono stan ochrony gatunków na stanowiskach oraz w skali regionów biogeograficznych, opracowano raport dla Komisji Europejskiej, a także opracowano nowe metodyki monitoringu gatunków. Dodatkowo zorganizowano dwa seminaria oraz dwa szkolenia dla sieci obserwacyjnej i służb ochrony przyrody. W ten sposób osiągnięto wyznaczone cele projektu. Końcowa wartość projektu to 2 840 523,77 zł. Z powodu trwającego stanu epidemii COVID-19 oraz związanych z tym ograniczeń, projekt został zamknięty i podsumowany w formie prezentacji multimedialnej, do pobrania poniżej. Zachęcamy do zapoznania się z prezentacją oraz z pozostałymi wynikami projektu.

Prezentacja zamykająca projekt (PDF)