Jakość powietrza w Europie stale się poprawia. Jednak mimo redukcji emisji zanieczyszczeń, nadal nie jest wystarczająco dobra. Europejska Agencja Środowiska szacuje, że w dalszym ciągu z powodu zanieczyszczenia powietrza w Europie przedwcześnie umiera kilkaset tysięcy osób rocznie.
Zacznijmy od początku
Powietrze, którym oddychamy, to mieszanina gazów (główne składniki to azot - 78% i tlen - 21%) i aerozoli. Każdy człowiek codziennie wdycha kilka tysięcy litrów powietrza. Pozyskuje życiodajny tlen w procesie wymiany gazowej, a proces ten zachodzi w naszych płucach. Wraz z powietrzem do płuc przedostają się też zanieczyszczenia, które mają negatywny wpływ na nasze zdrowie. Powodują różnego rodzaju choroby i dolegliwości. Mimo że zanieczyszczenie powietrza oddziałuje niekorzystnie na całą populację, to: dzieci, osoby starsze, kobiety w ciąży, przewlekle chorzy należą do grup największego ryzyka. Europejska Agencja Środowiska informuje, że problem złej jakości powietrza dotyczy zwłaszcza mieszkańców miast. Natomiast do szczególnie niebezpiecznych dla zdrowia zanieczyszczeń powietrza w Europie Agencja zaliczyła tzw. pył zawieszony, czyli drobny pył o średnicy ziaren do 10 µm (PM10) lub do 2,5 µm (PM2,5), dwutlenek azotu i ozon troposferyczny.
Wkład Polski
Za monitoring jakości powietrza w Polsce odpowiada Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Polska, jako członek EEA, a tym samym sieci EIONET, oraz państwo członkowskie UE, współpracuje z EEA i przekazuje dane o stanie środowiska w Polsce, w tym dane o jakości powietrza. Dane o jakości powietrza są pozyskiwane w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska i udostępniane EEA zgodnie z prawem europejskim i krajowym. Europejska Agencja Środowiska na podstawie danych o jakości powietrza, raportowanych przez poszczególne państwa, przygotowuje co roku raport o jakości powietrza w Europie („Air quality in Europe”), konsultowany w ramach sieci EIONET, a także publikuje informacje i dane o jakości powietrza w Europie - m.in. Europejski Indeks Jakości Powietrza, statystyki dotyczące jakości powietrza, artykuły.
Najnowszy raport o jakości powietrza w Europie
EEA właśnie opublikowała raport "Air quality in Europe - 2019 report", w którym przedstawia zaktualizowane informacje o jakości powietrza w Europie, uwzględniając w nim lata 2000-2017. Autorzy konfrontują dane o jakości powietrza w Europie z normami zawartymi w dyrektywach UE w sprawie jakości powietrza atmosferycznego oraz z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Dokument powstał na bazie zgromadzonych danych o jakości powietrza, raportowanych przez państwa członkowskie i współpracujące z EEA, z ponad czterech tysięcy stacji monitorujących, rozlokowanych w Europie. Z raportu wynika, że jakość powietrza w Europie poprawia się, lecz w dalszym ciągu powietrze szkodzi zdrowiu obywateli, szczególnie na obszarach miejskich. Zwłaszcza tam stężenia zanieczyszczeń powietrza przekraczają wytyczne określone przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). WHO w swoich analizach uznaje zanieczyszczenie powietrza za najpoważniejsze zagrożenie dla zdrowia publicznego. Do największych źródeł emisji zanieczyszczeń powietrza należy zaliczyć: transport drogowy, przemysł, elektrownie, rolnictwo i gospodarstwa domowe. Zanieczyszczenie powietrza jest globalnym problemem, emisje zanieczyszczeń wzrosły w wielu regionach na świecie, co ma wpływ na zdrowie ludzi i stabilność ekosystemów.
Pył zawieszony PM10 i PM2,5
Pył zawieszony to bardzo drobne cząstki stałe, unoszące się w powietrzu. Ze względu na swoje niewielkie rozmiary, pył drobny dostaje się bez problemu do dróg oddechowych, powodując zmniejszoną respirację i prowadząc do chorób układu oddechowego. Natomiast już pył PM1 (o średnicy poniżej 1 µm) może przedostawać się do krwioobiegu. To jeden z powodów, dla których pyły są uznawane za bardzo niebezpieczne dla zdrowia. Dodatkowo, w skład pyłu zazwyczaj wchodzą metale ciężkie oraz wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne posiadające potwierdzone właściwości kancerogenne. Z danych EEA wynika, że w roku 2017 dzienne normy PM10, ustalone przez UE, zostały przekroczone w 17 państwach członkowskich oraz w 6 innych państwach przekazujących dane. W przypadku rocznej normy pyłów PM2,5 przekroczenie odnotowano w 7 państwach członkowskich oraz w 3 innych państwach przekazujących dane. Natomiast roczne zalecenia WHO dla PM10 zostały przekroczone na 51% stacji monitorujących, w prawie wszystkich państwach raportujących (oprócz Estonii, Finlandii i Irlandii). W przypadku PM2,5 roczne przekroczenia zaleceń WHO odnotowano na 69% stacji monitorujących, w prawie wszystkich państwach raportujących (oprócz Estonii, Finlandii i Norwegii). W miastach, gdzie problem jest największy, jak wynika z danych za 2017 r., na oddychanie powietrzem przekraczającym normy UE dla PM10 narażonych było 17% mieszkańców, a według bardziej restrykcyjnych wytycznych WHO aż 44%. Natomiast w przypadku przekroczeń rocznych norm dla PM2,5 było to 8% (normy UE) i 77% (wytyczne WHO) mieszkańców.
Pozostałe zanieczyszczenia
Do pozostałych szkodliwych dla człowieka zanieczyszczeń powietrza, omawianych przez EEA, należą: benzen, dwutlenek siarki, tlenek węgla - czad, benzo(a)piren oraz metale ciężkie w pyle PM10 (arsen (As), kadm (Cd), nikiel (Ni), ołów (Pb) i rtęć (Hg)). EEA informuje, że zanieczyszczenie powietrza szkodzi nie tylko bezpośrednio człowiekowi, ale również florze i faunie. Wpływa negatywnie na stan jakości gleb i wód. Wśród najbardziej szkodliwych zanieczyszczeń powietrza dla świata przyrody EEA wymienia ozon, amoniak i tlenki azotu. Dla prawie wszystkich wymienionych zanieczyszczeń obserwujemy spadek ich emisji w latach 2000-2017. Wyjątek stanowi jedynie emisja amoniaku, która za sprawą rozwoju rolnictwa od 2013 roku zaczyna stopniowo wzrastać, ale w dalszym ciągu jest niższa niż w roku 2000.
Co dalej?
Zła jakość powietrza nie tylko negatywnie wpływa na nasze zdrowie i świat przyrody, ale prowadzi również do ogromnych strat finansowych w gospodarce (np. leczenie chorób, zwolnienia lekarskie, mniejsza efektywność pracy). Niewątpliwie poprawa jakości powietrza w Europie to ogromne i palące wyzwanie. Wymaga ono od nas jeszcze więcej wysiłku, nakładów finansowych, w wielu przypadkach wręcz zmiany stylu naszego życia, w tym pozytywnych zmian proekologicznych w codziennym życiu każdego z nas (chociażby niepalenie złej jakości paliwem, śmieciami, czy korzystanie z publicznych środków komunikacji). Problem jest poważny, jak szacuje EEA, w 2016 roku z powodu złej jakości powietrza przedwcześnie zmarło ok. 400 tys. osób. Agencja zwraca uwagę, że w celu ograniczenia zanieczyszczenia powietrza należy rozszerzać współpracę i prowadzić skoordynowane działania na szczeblu lokalnym, krajowym i międzynarodowym.
Sprawdź jakość powietrza w Polsce online!
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska udostępnia on-line informacje i dane o jakości powietrza na portalu jakości powietrza http://powietrze.gios.gov.pl. Największą popularnością cieszy się podstrona prezentująca bieżącą informację o jakości powietrza. Dodatkowo publikowane są prognozy dotyczące zanieczyszczenia powietrza na dziś, jutro i pojutrze, wyniki rocznych ocen jakości powietrza, wyniki modelowania zanieczyszczenia powietrza oraz raporty i publikacje. Dostępne są również dane o jakości powietrza z lat poprzednich i dane ze stacji, na których wykonywany jest pomiar manualny. Dodatkowo, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska udostępnia bieżące dane pomiarowe za pomocą bezpłatnej aplikacji mobilnej "Jakość powietrza w Polsce" na urządzenia z systemem iOS, Android i Windows, która pokazuje m.in. bieżące wyniki pomiarów z najbliższej stacji pomiarowej PMŚ.