Dla gospodarki o obiegu zamkniętym istotny jest proces projektowania produktów pod kątem ich ponownego wykorzystania, naprawy czy też przerobienia. Równie ważne jest przygotowanie systemu usług, które wspierają dłuższe użytkowanie produktu.

Gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ)[i] jest szansą na ograniczenie negatywnego wpływu działań człowieka na środowisko poprzez zmniejszenie ilości pozyskiwanych zasobów, ilości wytwarzanych odpadów i emitowanych zanieczyszczeń, tym samym stwarza możliwość zapewnienie zrównoważonego rozwoju. U podstaw tej koncepcji leży możliwie jak najdłuższe zachowanie wartości materiałów i produktów. W najnowszym raporcie „Circular by design. Products in the circular economy” Europejska Agencja Środowiska (EEA) bada koncepcję gospodarki o obiegu zamkniętym z perspektywy produktów oraz czynników wpływających na ich projektowanie i użytkowanie.

Produkty pełnią różną rolę w społeczeństwie – zaspokajają potrzeby, pozwalają podnieść jakość życia, ale również budują wizerunek ich użytkowników. Sposób projektowania i użytkowania produktu zależy od wielu czynników, takich jak: tendencje w zakresie produkcji i konsumpcji, modele biznesowe, preferencje społeczne, zmiany technologiczne, instrumenty wspierające innowacyjność. Od sposobu projektowania zależy użytkowa trwałość produktu i związany z nią wpływ produktu na środowisko w całym cyklu życia.

Obecnie dominującym w gospodarce modelem produkcji jest podejście „wyprodukuj-wykorzystaj-wyrzuć”, które skoncentrowane jest na osiąganiu jak najwyższej efektywności kosztowej. Jest to możliwe dzięki dostępności stosunkowo tanich zasobów naturalnych i energii, a także dzięki innowacjom technologicznym. Taki model wpływa negatywnie na środowisko poprzez nadmierną eksploatację zasobów i emisję zanieczyszczeń. Autorzy raportu podkreślają, że ograniczyć ten wpływ oraz przynieść korzyści ekonomiczne może wydłużenie okresu trwałości produktów poprzez odpowiednie jego zaprojektowanie, umożliwiające ponowne użycie, naprawę, redystrybucję, przetworzenie lub renowację. Istotne w tym nowym podejściu jest również stworzenie sieci odpowiednich usług wspierających dłuższe użytkowanie produktu.

EEA wskazuje w raporcie na pewne nowe tendencje w produkcji i konsumpcji, które mogą zmienić rolę produktów w społeczeństwie i mieć wpływ na wdrażanie GOZ. Zostały one przedstawione, wraz oceną ich wpływu na GOZ, niżej w tabeli. Jako ciekawy przykład można podać drukowanie 3D, które może zmniejszyć ilość zużytych w produkcji materiałów i wesprzeć produkcję części zamiennych, tym samym stwarzając lepsze możliwości naprawy produktów. Z drugiej strony, jeśli do wytworzenia produktu zostaną zastosowane skomplikowane połączenia materiałów, może to utrudniać ich recykling.

Według autorów raportu analiza tendencji w produkcji i konsumpcji nie daje jednoznacznego obrazu przyszłości. Ich zdaniem wiele będzie zależeć od przyjętych instrumentów rządzenia i zachęt finansowych wspierających najbardziej obiecujące rozwiązania. Autorzy podkreślają, że wdrażanie gospodarki o obiegu zamkniętym wymaga lepszego rozpoznania powiązań pomiędzy produktami, modelami biznesowymi, zachowaniem konsumentów i instrumentami zarządzania.

Raport zaprezentowany został podczas Światowego Forum dotyczącego Gospodarki o Obiegu Zamkniętym, które odbyło się w dniach 5-7 czerwca 2017 r. w Helsinkach. Forum gromadzi przedstawicieli świata nauki, polityki i biznesu i służy wymianie najlepszych pomysłów i praktyk dla GOZ.

Publikacja dostępna jest do pobrania na stronie EEA. Zachęcamy również do zapoznania się z notą prasową. W proces konsultacji wersji roboczej w ramach sieci EIONET zaangażowano szereg instytucji, Krajowy Punkt Kontaktowy w GIOŚ koordynował konsultacje po stronie polskiej i zgłosił szereg uwag.

W Polsce prace związane z gospodarką o obiegu zamkniętym prowadzone są w Ministerstwie Rozwoju we współpracy z innymi resortami w ramach Międzyresortowego Zespołu GOZ.