Rozwój transportu wpływa na środowisko i jakość życia. Zrównoważona mobilność – wyzwanie czy rozwiązanie?
Dzięki rozwojowi systemu transportu wszystko wydaje się być dostępne na wyciągnięcie ręki – w pobliskim supermarkecie możemy kupić produkty z całego świata, a planując podróże w odległe zakątki ogranicza nas praktycznie tylko cena. Dzięki rozbudowanym sieciom transportowym gospodarki mogą się swobodnie rozwijać, towary swobodnie przemieszczać od producenta do nabywcy, możemy korzystać z rożnego rodzaju usług i obiektów publicznego użytku.
Oprócz licznych korzyści, których dostarcza, sektor transportu wywiera istotny wpływ na zdrowie ludzi i środowisko. W Unii Europejskiej transport jest odpowiedzialny za ¼ emisji gazów cieplarnianych, które mają wpływ na zmiany klimatu (EEA, 2016). W Polsce udział ten w 2014 r. wyniósł niecałe 12% (KOBIZE, 2016b).
Transport jest źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza, takich jak tlenki azotu i pył zawieszony PM10 i PM2,5, które mają wpływ ma zdrowie ludzi, zwłaszcza na funkcjonowanie układu krwionośnego i oddechowego. Źródłem tych zanieczyszczeń jest proces spalania paliw w silnikach samochodowych. Pył zawieszony dodatkowo pochodzi ze ścierania się opon, klocków hamulcowych oraz wtórnego porywania pyłu z powierzchni ziemi. W Unii Europejskiej transport jest odpowiedzialny za 46% emisji tlenków azotu, 13% emisji pyłu PM10 i 15% emisji pyłu PM2,5 (EEA, 2016). W Polsce jest to odpowiednio: 30,5%, 9% i 13,5% (KOBIZE, 2016a).
Wyniki mapowania akustycznego w Unii Europejskiej z 2012 r. pokazały, że na hałas, powodowany przez ruch drogowy, powyżej średniego rocznego poziomu dla pory dziennej, wieczornej i nocnej, wynoszącego 55 decybeli, narażonych jest 125 mln Europejczyków (tj. co czwarty) (EEA, 2016). Narażenie ludności na hałas drogowy jest również istotnym problemem w Polsce. Z ponad 10 mln osób zamieszkujących aglomeracje o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys., blisko 4 mln osób jest narażonych na hałas w porze nocnej (GIOŚ, 2017).
System transportowy zmienia również krajobraz oraz przyczynia się do fragmentacji siedlisk przyrodniczych.
Polityka europejska
Z uwagi na duży wpływ transportu na jakość naszego życia oraz powiązania z innymi kluczowymi systemami, jak np. systemem żywnościowym, wiele mówi się ostatnio o konieczności ograniczenia negatywnego oddziaływania transportu. Proponuje się zmianę obecnie funkcjonującego modelu w kierunku zrównoważonej mobilności. Zapotrzebowanie na transport rosło w ostatnich latach i będzie rosło nadal. Wiele przesłanek wskazuje na to, że samo ograniczenie emisji spalin i zwiększenie energooszczędności, przy utrzymaniu paliw kopalnych jako podstawowego źródła energii do napędzania pojazdów, nie ograniczy presji ze strony transportu. Tylko ok. ¼ zużywanego przez samochody paliwa jest wykorzystana do napędzania pojazdu. Stąd podkreśla się znaczenie zrównoważonego podejścia do przemieszczania się i poszukiwania nowych rozwiązań, jak np. mobilność współdzielona, mobilność na życzenie, autonomiczne pojazdy czy też paliwa alternatywne.
Wyzwania, które stawia przed nami system mobilności, Europejska Agencja Środowiska (EEA) omawia m.in. w swoich publikacjach:
- TERM 2016 – Transition towards a more sustainable mobility system – seria TERM obejmuje coroczne raporty zawierające analizę kluczowych trendów, dotyczących transportu oraz jego różnorodnego wpływu na środowisko, a także postępów w osiąganiu założonych w polityce unijnej celów. Tematem przewodnim tej edycji są kluczowe zmiany zachodzące w sektorze transportu mające uczynić go bardziej zrównoważonym – zarówno innowacje technologiczne (np. autonomiczne samochody elektryczne), jak i innowacje społeczne (np. transport współdzielony). Wykorzystując studia przypadków, przedstawiono również bariery mogące opóźnić zmiany (np. subsydia szkodliwe dla środowiska, brak zainteresowania branży motoryzacyjnej tworzeniem trwalszych pojazdów, koncentracja na jednym nośniku energii).
- Sygnały 2016 – w kierunku czystszej i inteligentnej mobilności (dostępny również w języku polskim) – publikacja w języku niespecjalistycznym, przedstawiająca w ujęciu systemowym wpływ transportu na jakość naszego życia oraz potencjalne rozwiązania technologiczne i społeczne ograniczające presje ze strony transportu.
- Electric vehicles in Europe – publikacja w języku niespecjalistycznym, przedstawiająca najnowsze informacje na temat pojazdów elektrycznych (w tym hybrydowych) w Europie, wyjaśniająca różnice pomiędzy dostępnymi na rynku rozwiązaniami technicznymi oraz ich wady i zalety.
Raporty EEA można zamawiać w wersji drukowanej i elektronicznej poprzez usługę prenumeraty pod adresem: http://www.eea.europa.eu/subscription/targeted-subscription. Raporty EEA powstają w oparciu o raportowane przez kraje dane i z wykorzystaniem wiedzy eksperckiej członków Europejskiej Sieci Informacji i Obserwacji Środowiska EIONET.
Polityka krajowa
Na poziomie krajowym potrzeba zmian w systemie transportu została odzwierciedlona
w „Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju”, która została przyjęta przez Radę Ministrów 14 lutego 2017 r. W dokumencie przyjęto do realizacji następujące kierunki: promocję wzorców zrównoważonej mobilności, promocję transportu intermodalnego, wdrożenie Inteligentnych Systemów Transportowych w miastach, podniesienie efektywności i atrakcyjności transportu publicznego oraz wsparcie systemów współdzielenia pojazdów (RM, 2017).
Elementem Strategii jest, przyjęty 16 marca 2017 r. przez Radę Ministrów, Plan rozwoju elektromobilności w Polsce, którego celem jest stworzenie warunków dla rozwoju elektromobilności Polaków, rozwój przemysłu związanego z tym nowym sektorem oraz stabilizacja sieci elektroenergetycznej.
Bibliografia:
EEA, 2016. Sygnały 2016 – w kierunku czystej i inteligentnej mobilności. Europejska Agencja Środowiska, Kopenhaga;
GIOŚ, 2017. Stan środowiska w Polsce. Sygnały 2016. Warszawa – praca zbiorowa nieopublikowana;
KOBIZE, 2016a.
Krajowy bilans emisji SO2, NOx, CO, NH3, NMLZO, pyłów, metali ciężkich i TZO za lata 2013-2014 w układzie klasyfikacji SNAP i NFR. Raport podstawowy. Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBiZE) Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy: Dębski B., Olecka A., Bebkiewicz K., Kargulewicz I., i in. Warszawa;
KOBIZE, 2017.
Poland’s national inventory report 2016. Greenhouse Gas inventory for 1988-2014. Submission under the UN Framework Convention on Climate Change and its Kyoto Protocol. Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBiZE) Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy: Olecka A. i in. Warszawa;
RM, 2017. Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. Rada Ministrów. Uchwała nr 8 z 14 lutego 2017 r., Monitor Polski poz. 260, Warszawa.