|
I.
|
Program monitoringu lasów |
|
1.
|
Program
monitoringu lasów w 2019 roku
|
|
II.
|
Monitoring
lasów na stałych
powierzchniach
obserwacyjnych I rzędu |
|
2.
|
Ocena
poziomu zdrowotnego
monitorowanych gatunków drzew w
2019 r. oraz w pięcioleciu
2015-2019
|
|
3.
|
Ocena
uszkodzeń monitorowanych
gatunków drzew w 2019 r.
|
|
4.
|
Charakterystyka warunków pogodowych
i ich wpływ na zdrowotność
drzewostanów w latach 2015-2019
|
|
5.
|
Warunki wodne
gleby na
terenach leśnych Polski w 2019 r.
|
|
6.
|
Stałe powierzchnie obserwacyjne
monitoringu lasów na obszarach Natura
2000
|
|
III.
|
Monitoring lasów na stałych
powierzchniach
obserwacyjnych II rzędu |
|
7.
|
Pomiary dendrometryczne, ocena
zasobów i przyrostów
|
|
8.
|
Florystyczne i ekologiczne
zmiany charakteru runa
|
|
9.
|
Ocena wpływu eutofizacji i
zakwaszania na występowanie
porostów i mszaków
|
|
10.
|
Charakterystyka odnowienia
naturalnego
|
|
IV.
|
Badania na stałych
powierzchniach
obserwacyjnych monitoringu
intensywnego |
|
11. |
Dynamika parametrów
meteorologicznych w 2019 r.
|
|
12.
|
Poziom stężenia NO2 i SO2 w powietrzu na
terenach leśnych
Anna Kowalska
W zakres badań jakości powietrza na SPO MI
wchodzą oznaczenia stężeń głównych
zanieczyszczeń gazowych: dwutlenku siarki i
dwutlenku azotu metodą pasywną z użyciem
próbników dyfuzyjnych typu Amaya, z
trietanoloaminą jako substancją aktywną
(Krochmal i Kalina 1997a, 1997b).
|
|
12.1.
|
Dwutlenek siarki
Niskie średnie roczne stężenia dwutlenku
siarki (poniżej 1 μg m-3)
występowały, podobnie jak w latach
ubiegłych, w nadleśnictwach zlokalizowanych
w północno-wschodniej Polsce (Strzałowo,
Białowieża, Suwałki). Również w Gdańsku, po
niewielkim wzroście w roku 2018, stężenie SO2
spadło ponownie poniżej 1 μg m-3.
W Szklarskiej Porębie, Chojnowie, Kruczu,
Piwnicznej, Łącku i Krotoszynie stężenia
mieściły się w zakresie od 1,2 do 1,4 μg m-3.
Istotnie wyższe niż w czterech wymienionych
na początku nadleśnictwach średnie roczne
stężenia notowano w nadleśnictwach Zawadzkie
i Bircza, odpowiednio: 1,7 μg m-3
i 2,1 μg m-3
(p≤0,05, test Kruskala-Wallisa z
wielokrotnym porównaniem średnich rang).
Niskie stężenia SO2 w
nadleśnictwach północnej i
północno-wschodniej Polski wynikają m.in. z
warunków demograficznych i stopnia
uprzemysłowienia regionów. Województwa
podlaskie i warmińsko-mazurskie mają
najniższą w kraju gęstość zaludnienia oraz
najniższą emisję gazowych zanieczyszczeń
powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych
dla jakości powietrza (Rocznik Statystyczny
Województw 2019), co znajduje
odzwierciedlenie w jakości powietrza w
lasach.
Średnie miesięczne stężenia SO2
mieściły się w przedziale 0,3–4,2 μg m-3.
Rozkład stężeń w kolejnych miesiącach roku
zatraca cechy charakterystyczne dla lat
poprzednich, czyli różnice stężeń między
okresem zimowym a letnim. W okresie zimowym
podwyższone stężenia SO2
występowały naprzemiennie z okresami stężeń
niskich, zbliżonych wartościami do
najcieplejszych miesięcy letnich.
W 2019 r. średnie roczne stężenia SO2
stanowiły od 65% do 120% wartości
notowanych w roku 2018. Spadki stężeń
zanotowano na dziewięciu z dwunastu SPO MI.
Poziom dopuszczalny SO2 w
powietrzu określony Rozporządzeniem Ministra
Środowiska (Dz.U. z dn. 18 września 2012,
poz. 1031) dla roku kalendarzowego i pory
zimowej (okres od 1 października do 31
marca) ze względu na ochronę roślin wynosi
20 μg m-3.
Średnie roczne stężenia SO2 na
badanych powierzchniach zawierały się
w przedziale od 0,8 μg m-3
do 2,1 μg m-3,
tj. od 4% do 10% wartości dopuszczalnej. W
porze zimowej zakres stężeń wynosił od 0,8
μg m-3
do 2,7 μg m-3,
tj. od 4% do 13% wartości dopuszczalnej. Nie
stwierdzono zatem stężeń stwarzających
bezpośrednie zagrożenie dla ochrony roślin.
Podobnie jak w latach ubiegłych niskie
średnie roczne stężenia SO2
(poniżej 1 μg m-3)
występowały w nadleśnictwach
północno-wschodniej Polski (Strzałowo,
Białowieża, Suwałki i Gdańsk), najwyższe
(2,1 μg m-3) –
zanotowano w Birczy.
|
|
12.2.
|
Dwutlenek azotu
Powierzchnie SPO MI istotnie różniły się pod
względem stężeń NO2 w powietrzu.
Szereg istotnych różnic wystąpiło pomiędzy
stężeniami NO2 w grupie
powierzchni o wysokim zanieczyszczeniu
tlenkami azotu: Chojnowie, Łącku, Zawadzkiem
i Krotoszynie (od 7,3 do 10,7 μg m-3),
a stężeniami na powierzchniach
zlokalizowanych w rejonach
północno-wschodnich (Strzałowo, Białowieża,
Gdańsk, Suwałki) i w górach (Piwniczna,
Bircza, Szklarska Poręba), gdzie
zanieczyszczenia były niższe (od 3,3 do 6,6
μg m-3).
Wysoki poziom stężeń NO2 na
powierzchniach jest związany z ich
lokalizacją w pobliżu źródeł
zanieczyszczenia. Powierzchnia w Chojnowie
jest zlokalizowana w odległości 20 km od
aglomeracji warszawskiej; powierzchnia w
Łącku − w odległości 5 km od Płocka, dużego
ośrodka przemysłu rafineryjnego;
powierzchnia w Zawadzkiem − na Górnym
Śląsku, w rejonie o największej w skali
kraju gęstości zaludnienia oraz wysokiej
urbanizacji i uprzemysłowieniu, natomiast
powierzchnia w Krotoszynie – w Wielkopolsce,
regionie o najwyższym zużyciu mineralnych
nawozów azotowych w przeliczeniu na hektar
(Rocznik Statystyczny Rolnictwa GUS 2019).
Średnie miesięczne stężenia dwutlenku azotu
wahały się w granicach od 1,6 μg m-3
do 16,0 μg m-3
i wykazywały wyraźną sezonowość. Na licznych
powierzchniach obserwowano istotną (p≤0,05)
ujemną zależność stężenia NO2 i
temperatury: ze spadkiem temperatury
wzrastało średnie miesięczne stężenie NO2.
Najwyższe miesięczne stężenie NO2
zanotowano w grudniu w Łącku (16,0
μg m-3 m-c-1),
niewiele niższe w październiku w Łącku i
Chojnowie oraz w listopadzie w Zawadzkiem
(15,1 – 15,2 μg m-3 m-c-1).
Stężenia niższe niż 3 μg m-3 m-c-1
występowały w latem między kwietniem
a wrześniem (z wyjątkiem lipca) w Strzałowie
i Białowieży (północno-wschodnia Polska)
oraz między majem a wrześniem (z wyjątkiem
kilku wyników) w Piwnicznej, Birczy i
Szklarskiej Porębie (południowa Polska,
rejony górskie).
W 2019 r. na wszystkich powierzchniach, z
wyjątkiem Strzałowa, średnie roczne stężenia
NO2 były niższe i stanowiły od 76% do 98% (w
Strzałowie 105%) wartości notowanych w 2018
r. Nadal jednak na wszystkich
powierzchniach, z wyjątkiem Gdańska, średnie
stężenia były wyższe niż w roku 2017.
Dopuszczalny poziom tlenków azotu w
powietrzu określony Rozporządzeniem Ministra
Środowiska (Dz.U. z dn. 18 września 2012,
poz. 1031) dla roku kalendarzowego ze
względu na ochronę roślin wynosi 30 μg m-3.
W 2019 r. średnie stężenia NO2 wynosiły od
3,3 μg m-3 do 10,7 μg m-3, tj. odpowiednio
od 11% do 36% wartości dopuszczalnej. Nie
stwierdzono zatem, podobnie jak w przypadku
dwutlenku siarki, stężeń stwarzających
bezpośrednie zagrożenie dla ochrony roślin.
Podobnie jak w latach ubiegłych, wysokie
średnie roczne stężenia NO2 notowano w
rejonach Polski centralnej (w Chojnowie i
Łącku), na południu (w Zawadzkiem) oraz na
zachodzie kraju (w Krotoszynie),
odpowiednio: 10,7, 8,5, 7,7 i 7,3 μg m-3. W
pozostałych lokalizacjach średnie rocznie
stężenia NO2 były niższe (od 3,3 do 6,6 μg
m-3b).
|
|
12.3.
|
Depozycja gazowych
związków siarki i azotu
Na podstawie średnich stężeń rocznych i
sezonowych oszacowano ładunek N i S, jaki
był deponowany na SPO MI w 2019 r. –
zastosowano metody szacowania wg Thimonier i
in. (2005) i Rihm (1996).
Gazowa depozycja siarki była najniższa (od
1,0 do 1,1 kg S ha-1 rok-1)
w nadleśnictwach północno-wschodniej Polski
(w Strzałowie, Białowieży, Suwałkach i
Gdańsku). W centralnej części kraju (w
Chojnowie) oraz w Sudetach (w Szklarskiej
Porębie) wynosiła 1,5 kg S ha-1 rok-1,
w Wielkopolsce (w Kruczu i Krotoszynie) oraz
w Łącku i w Piwnicznej – od 1,6 do 1,8 kg S ha-1 rok-1,
w Zawadzkiem –2,2 kg S ha-1 rok-1,
a w Birczy – 2,6 kg S ha-1 rok-1
(ryc. 24).
|
Rys. 24.
Szacunkowy roczny depozyt azotu w formie
NO2 i siarki w formie SO2
na powierzchniach monitoringu
intensywnego w 2019 roku.
|
Najmniejszą depozycję azotu (około 1,1 kg N ha-1 rok-1)
odnotowano w Birczy, w rejonie podkarpackim.
Niskie ilości (od 1,3 do 1,5 kg N ha-1 rok-1)
zostały zdeponowane w Białowieży, Gdańsku i
Strzałowie (północna i północno-wschodnia
część kraju), w Piwnicznej (Karpaty) oraz w
Szklarskiej Porębie (Sudety). Pośrednie
ilości (od 1,8 do 2,5 kg N ha-1 rok-1)
otrzymały powierzchnie w Suwałkach,
Krotoszynie, Łącku i Kruczu. Wysoką
depozycję odnotowano w Zawadzkiem ( 3,0 kg N ha-1 rok-1,,
a najwyższą – w Chojnowie (4,1 kg N ha-1 rok-1)
(ryc. 24).
Na badanych powierzchniach od 59% do 72%
depozycji azotu oraz od 47% do 64% depozycji
siarki przypadało na okres zimowy.
Łączna depozycja siarki i azotu z atmosfery
była niska w nadleśnictwach Polski północnej
i północno-wschodniej: w Białowieży,
Gdańsku, Strzałowie i Suwałkach (2,4–3,0 kg
N+S ha-1 rok-1). Powierzchnie zlokalizowane
w górach i na pogórzu: w Szklarskiej
Porębie, Piwnicznej i Birczy wyróżniały się
niewiele wyższymi wartościami sumarycznej
depozycji (3,0–3,7 kg N+S ha-1 rok-1). W
Wielkopolsce (w Krotoszynie i Kruczu) oraz
na Mazowszu (w Łącku) obciążenie sumarycznym
ładunkiem zanieczyszczeń gazowych było
pośrednie (4,0–4,2 kg N+S ha-1). Najbardziej
obciążone zanieczyszczeniami z powietrza
były powierzchnie w Chojnowie i Zawadzkiem,
w 2019 r. depozycja wynosiła tam: 5,6 i 5,2
kg N+S ha-1.
Prognozy wskazują, że w Polsce centralnej, w
rejonach o wysokiej depozycji gazowych
zanieczyszczeń powietrza, zagrożenie dla
ekosystemów ze strony SO2 i NO2 będzie się
utrzymywać, nawet po wdrożeniu ustaleń
zrewidowanego Protokołu z Göteborga (Slootweg
i in. 2014).
|
Tabela
7.
Depozyt roczny [kg·ha-1]
(bez RWO) wniesiony z opadami na SPO
MI w 2018 roku.
|
Nadleśnictwo |
Strzało-wo |
Biało-wieża |
Krucz |
Chojnów |
Zawa-dzkie |
Suwałki |
Szkl. Poręba |
Piwniczna |
Krotoszyn |
Łąck |
Gdańsk |
Bircza |
|
Gatunek |
Sosna |
Świerk |
Dąb |
Buk |
|
Opad [mm] |
582 |
469 |
477 |
530 |
492 |
548 |
839 |
624 |
484 |
468 |
554 |
741 |
|
H+ |
0,024 |
0,015 |
0,019 |
0,010 |
0,054 |
0,07 |
0,052 |
0,054 |
0,010 |
0,015 |
0,0028 |
0,061 |
|
Cl- |
1,88 |
1,62 |
3,03 |
3,03 |
2,32 |
2,51 |
5,52 |
2,43 |
2,90 |
3,15 |
7,35 |
2,24 |
|
N-NO3- |
2,25 |
2,51 |
2,63 |
2,66 |
3,64 |
2,58 |
3,02 |
1,91 |
3,50 |
2,40 |
3,94 |
3,64 |
|
S-SO42- |
1,88 |
1,89 |
2,52 |
2,71 |
2,91 |
2,24 |
3,29 |
2,74 |
2,88 |
2,70 |
2,25 |
3,98 |
|
N-NH4+ |
3,34 |
2,71 |
4,75 |
4,76 |
3,27 |
4,24 |
3,95 |
1,58 |
5,33 |
3,80 |
2,92 |
4,03 |
|
Ca |
2,28 |
3,30 |
4,06 |
4,86 |
3,29 |
4,39 |
3,17 |
3,22 |
3,36 |
3,87 |
3,94 |
4,99 |
|
Mg |
0,41 |
0,50 |
0,60 |
0,56 |
0,50 |
0,69 |
0,53 |
0,50 |
0,56 |
0,53 |
0,76 |
0,62 |
|
Na |
1,43 |
1,25 |
2,01 |
1,91 |
1,71 |
1,67 |
4,15 |
1,96 |
2,35 |
1,88 |
4,51 |
1,69 |
|
K |
0,96 |
1,17 |
1,29 |
2,16 |
1,10 |
1,14 |
1,76 |
1,38 |
1,94 |
1,65 |
2,33 |
1,53 |
|
Fe |
0,031 |
0,023 |
0,021 |
0,031 |
0,033 |
0,027 |
0,057 |
0,045 |
0,030 |
0,023 |
0,040 |
0,056 |
|
Al |
0,032 |
0,027 |
0,028 |
0,020 |
0,054 |
0,019 |
0,035 |
0,037 |
0,027 |
0,020 |
0,037 |
0,044 |
|
Mn |
0,044 |
0,043 |
0,050 |
0,024 |
0,063 |
0,025 |
0,041 |
0,066 |
0,046 |
0,059 |
0,079 |
0,041 |
|
Cd |
0,001 |
0,001 |
0,001 |
0,001 |
0,001 |
0,001 |
0,002 |
0,001 |
0,001 |
0,001 |
0,001 |
0,001 |
|
Cu |
0,019 |
0,016 |
0,017 |
0,023 |
0,015 |
0,021 |
0,029 |
0,019 |
0,018 |
0,018 |
0,029 |
0,029 |
|
Pb |
0,018 |
0,011 |
0,009 |
0,010 |
0,016 |
0,012 |
0,021 |
0,024 |
0,012 |
0,009 |
0,014 |
0,013 |
|
Zn |
0,093 |
0,094 |
0,087 |
0,087 |
0,110 |
0,109 |
0,147 |
0,110 |
0,085 |
0,078 |
0,134 |
0,118 |
|
RWO |
22,6 |
9,1 |
8,5 |
10,2 |
8,7 |
11,1 |
13,6 |
10,8 |
10,6 |
9,5 |
10,7 |
12,2 |
|
Ntot |
7,0 |
6,2 |
8,5 |
8,8 |
7,9 |
8,1 |
9,5 |
4,8 |
10,2 |
7,2 |
7,8 |
9,1 |
|
Depozyt roczny |
16,1 |
16,2 |
22,2 |
24,2 |
20,1 |
21,0 |
28,3 |
17,4 |
24,4 |
21,2 |
29,3 |
24,5 |
RWO – rozpuszczony węgiel
organiczny,
Ntot
– azot całkowity |
|
| |
|
13.
|
Wielkość
depozytu wnoszonego z opadami
atmosferycznymi na terenach
leśnych
|
|
|
|
|
14. |
Opady podkorowe
oraz roztwory glebowe na
terenach leśnych
|
|
|
|
|
15. |
Zmiany stężeń
zanieczyszczeń gazowych,
depozycji oraz składu roztworów
glebowych po roku 2010
|
|
|
Literatura
|
|
|
|
|
