|
9.
|
Ocena wpływu eutrofizacji i zakwaszenia na
występowanie porostów i mszaków
Martin Kukwa
Badania składu chemicznego opadów na
terenach leśnych Polski prowadzone są w
ramach monitoringu intensywnego w dwunastu
punktach pomiarowych, zlokalizowanych w
pobliżu SPO MI poza zasięgiem koron drzew, z
reguły w sąsiedztwie stacji
meteorologicznych (ryc. 27).
Zarówno porosty, jak i mszaki są organizmami,
które pełnią rolę wskaźników zmian środowiska
zachodzących w wyniku naturalnych procesów lub
działalności człowieka, powodującej m.in. zmiany
klimatyczne, eutrofizację (depozycja związków
azotu m.in. w wyniku masowych hodowli zwierząt)
czy zakwaszenie (np. opad tlenków siarki) (Barkman
1969, Czyżewska 1976, Fałtynowicz 1995, Klama
1995, Żarnowiec 1995, van Herk i in. 2003, van
Herk 2009, Żółkoś i in. 2013, Łubek i in. 2018 i
literatura tam cytowana).
Celem niniejszego opracowania było sprawdzenie,
czy wieloletni monitoring i notowanie porostów i
mszaków na stałych powierzchniach może wykazać
obecność dwóch procesów, eutrofizacji i
zakwaszenia. Materiał wyjściowy stanowiła baza
danych z notowaniami porostów i mszaków ze 148
powierzchni SPO II rzędu w latach 1998–2019.
Badania wykazały obecność na powierzchniach
łącznie 119 gatunków porostów. Najliczniej
reprezentowane były gatunki o szerokiej
amplitudzie ekologicznej, występujące na wielu
siedliskach zarówno leśnych, jak i poza terenami
leśnymi. Jedynie 34 gatunki porostów były
charakterystyczne dla lasów. Stwierdzono również
występowanie 88 gatunków i odmian mchów. 11
taksonów występujących na największej liczbie
powierzchni to mchy runa leśnego oraz
występujące na korze drzew i martwym drewnie.
Ponadto zarejestrowano obecność 17 gatunków
wątrobowców. Najliczniej reprezentowane były
gatunki występujące zazwyczaj na martwym
drewnie.
Eutrofizacja
Na badanych powierzchniach stwierdzono tylko 9
naziemnych gatunków porostów, oraz 4 gatunki
epifityczne związane z siedliskami żyznymi,
które mogłyby wskazywać na eutrofizację. Gatunki
naziemne to: Amandinea punctata,
Bacidina sulphurella, Cliostomum
griffithi, Lecania cyrtella,
Lecania naegelii, Lecanora hageni,
Parmelina tiliacea, Physcia adsendens,
Xanthoria parietina. Wszystkie gatunki
były notowane z niewielkim udziałem. Spośród
nich więcej niż raz stwierdzono tylko Lecania
cyrtella (5 razy na 3 powierzchniach,
ostatni raz w 2013 roku), Lecanora hageni
(2 razy na jednej powierzchni, ostatni raz w
2003 roku) i Xanthoria parietina (na
dwóch powierzchniach, obydwa razy w 2019 roku).
Gatunki epifityczne to: Parmelia sulcata,
Scoliciosporum chlorooccum Micarea denigrata
i Pertusaria coccodes (dwa ostatnie
gatunki notowane rzadko). Na powierzchniach
zanikają naziemne gatunki porostów związane z
siedliskami ubogimi, m.in. Cladonia spp.
Zazwyczaj dochodziło do tego przy zwiększaniu
się udziału mszaków, co związane jest z
powszechnym zjawiskiem wypierania porostów przez
silniejsze konkurencyjnie mszaki.
Zakwaszenie
Na podstawie analizy składu gatunkowego porostów
i mszaków, ich udziału i zmian w czasie zostało
wykazane, że na badanych powierzchniach nie
stwierdzono zakwaszenia. Wiele gatunków posiada
taki sam lub bardzo zbliżony udział w ciągu
całego okresu badań, niektóre gatunki się
wycofały. Tylko w wyjątkowych przypadkach
zauważono zwiększenie udziału gatunków
kwasolubnych, co było związane głównie ze
zmianami w fitocenozach.
Analiza wyników oceny występowania porostów
i mszaków na SPO II rzędu wykazała, że w
ciągu całego okresu badawczego (lata
1998-2019) podstawowy skład bioty porostów,
mchów i wątrobowców stanowią gatunki leśne.
Rzadka obecność, a najczęściej brak gatunków
związanych z siedliskami zeutrofizowanymi
czy silnie zakwaszonymi oznacza, że te dwa
procesy (eutrofizacja i zakwaszenie) nie
wpływają w widoczny sposób na kształtowanie
bioty tych organizmów na badanych
powierzchniach.
|
