2.
|
Ocena poziomu zdrowotnego monitorowanych
gatunków drzew w 2018 r. oraz w pięcioleciu
2014-2018
Jadwiga Małachowska
Parametrami oceny kondycji drzew są
następujące charakterystyki: procentowy
udział drzew zdrowych (klasa 0, defoliacja
0–10%), procentowy udział drzew uszkodzonych
(klasy 2 do 4, defoliacja > 25% i drzewa
martwe) oraz średnia defoliacja. Klasa
ostrzegawcza (klasa 1, drzewa lekko
uszkodzone, od 11% do 25% defoliacji),
będąca dopełnieniem dającym w sumie 100%
drzew (po zsumowaniu klas 0, 1 i 2 do 4),
w większości przypadków nie jest omawiana.
Zróżnicowanie kondycji zdrowotnej
monitorowanych gatunków drzew
W 2018 r. średnia defoliacja wszystkich
gatunków razem wynosiła 22,4% (ryc. 2),
iglastych – 22,4%, liściastych – również
22,4%. Udział drzew zdrowych (do 10%
defoliacji) gatunków razem wynosił 11,3%,
udział drzew uszkodzonych (powyżej 25%
defoliacji) – 18,6%.
Rys. 2.
Porównanie wartości średniej
defoliacji pomiędzy gatunkami drzew
w kraju – 2018 r. |
Gatunki liściaste charakteryzowały się
wyższym udziałem drzew zdrowych (14,8%) oraz
wyższym udziałem drzew uszkodzonych (21,1%)
niż gatunki iglaste (odpowiednio: 9,3% i
17,2%). Udział drzew w klasie ostrzegawczej
(drzewa lekko uszkodzone, od 11% do 25%
defoliacji) wynosił: gatunków razem – 70,0%,
gatunków iglastych – 73,5%, a gatunków
liściastych – 64,1% (ryc. 3).
Rys.
3.
Udział drzew monitorowanych gatunków
razem w klasach defoliacji w 2018
roku.
Wszystkie formy własności |
W kolejnych latach pięciolecia 2014–2018 dla
gatunków iglastych średnia defoliacja wynosiła:
21,8%, 21,6%, 22,4%, 22,7% i 22,4%; udział drzew
zdrowych: 9,5%, 9,6%, 6,7%, 7,9% i 9,3%; a
udział drzew uszkodzonych: 17,2%, 15,8%, 17,1%,
18,4% i 17,2%. Dla gatunków liściastych średnia
defoliacja wynosiła: 22,2%, 21,4%, 23,2%, 22,9%
i 22,4%; udział drzew zdrowych: 15,4%, 16,2%,
11,2%, 13,7% i 14,8%; udział drzew uszkodzonych:
21,9%, 18,4%, 24,0%, 23,3% i 21,1%.
Rys.
4.
Udział drzew monitorowanych gatunków
razem w klasach defoliacji w latach
2014-2018. Wiek powyżej 20 lat.
Wszystkie formy własności. |
Porównanie zmienności kondycji zdrowotnej
gatunków iglastych łącznie i liściastych łącznie
w pięcioleciu (ryc. 4) wykazało:
-
W 2015 r. kondycja gatunków iglastych nie
zmieniła się, natomiast kondycja gatunków
liściastych poprawiła się, nastąpił spadek
udziałów drzew uszkodzonych (o 3,5 punktu
procentowego).
-
W 2016 r. nastąpiło niewielkie pogorszenie
kondycji gatunków iglastych oraz wyraźne
pogorszenie kondycji gatunków liściastych
(spadek udziału drzew zdrowych o 5 punktów
procentowych oraz wzrost udziału drzew
uszkodzonych o 5,6 punktu procentowego).
-
W latach 2017 i 2018 następowała stopniowa
niewielka poprawa kondycji gatunków
liściastych.
W 2018 r. kolejność gatunków od
najzdrowszych do najbardziej uszkodzonych,
ustalona na podstawie analizy trzech
parametrów określających zdrowotność:
średniej defoliacji, udziału drzew zdrowych
(do 10% defoliacji) i udziału drzew
uszkodzonych (powyżej 25% defoliacji), jest
następująca: buk << olsza, jodła < inne
liściaste < inne iglaste < sosna < świerk,
brzoza << dąb.
W ciągu pięciolecia 2014–2018 poziom
zdrowotności lasów był zróżnicowany. W 2015
r. w porównaniu z 2014 r. nastąpiła
niewielka poprawa kondycji lasów. W 2016 r.
odnotowano jej pogorszenie (spadek udziału
drzew zdrowych o 3,6 punktu procentowego
oraz wzrost udziału drzew uszkodzonych o 2,8
punktu procentowego) na skutek suszy
obejmującej niemal cały kraj w 2015 r. W
latach 2017, 2018 stan zdrowotny lasów
ogółem w skali kraju nie zmienił się w
sposób istotny.
Średnia defoliacja gatunków razem wynosiła w
kolejnych latach: 21,9%, 21,5%, 22,7%, 22,8%
i 22,4%; udział drzew zdrowych wynosił:
11,6%, 11,9%, 8,3%, 10,0% i 11,3%; udział
drzew uszkodzonych: 18,9%, 16,7%, 19,5%,
20,2% i 18,6%.
Przez cały okres pięciolecia wśród gatunków
iglastych najzdrowsza była jodła, a
najbardziej uszkodzony był świerk, natomiast
wśród gatunków liściastych najzdrowszy był
buk, a najbardziej uszkodzony – dąb. Sosna
charakteryzowała najbardziej stabilną
kondycją zdrowotną.
Prognoza:
Stan zdrowotny lasów wyrażony poziomem
defoliacji wykazuje okresową i lokalną
zmienność z nieznacznym trendem wzrostu
defoliacji w ostatnich latach i trend ten
będzie prawdopodobnie utrzymany. Wydaje się,
że jest to efekt długotrwałej adaptacji
drzewostanów do zmian klimatycznych. Należy
się spodziewać występowania trudno
przewidywalnych ekstremalnych warunków
pogodowych mogących powodować zjawiska
klęskowe na ograniczonej powierzchni.
Kondycja zdrowotna drzew (gatunki razem)
według form własności lasu w 2018 r.
Tabela
2.
Średnia defoliacja monitorowanych
gatunków ogółem oraz według form
własności – 2018 r.
Gatunek drzewa
|
W zarządzie Lasów
Państwowych |
Osób fizycznych |
W zarządzie Parków
Narodowych |
Pozostałe własności |
Własność razem |
Sosna |
21,7 |
24,1 |
25,5 |
22,8 |
22,3 |
Świerk |
23,3 |
27,9 |
28,1 |
20,0 |
24,3 |
Jodła |
21,2 |
16,2 |
27,3 |
20,5 |
20,3 |
Inne iglaste |
21,0 |
22,5 |
23,6 |
21,7 |
21,3 |
Gatunek iglaste |
21,8 |
23,9 |
26,5 |
22,4 |
22,4 |
Buk |
16,6 |
17,0 |
18,9 |
17,2 |
16,9 |
Dąb |
26,0 |
24,2 |
32,5 |
30,1 |
26,0 |
Brzoza |
23,7 |
23,8 |
29,3 |
29,2 |
24,0 |
Olsza |
20,1 |
18,8 |
24,2 |
18,4 |
19,7 |
Inne liściaste |
22,6 |
20,9 |
20,7 |
19,7 |
21,6 |
Gatunek liściaste |
22,5 |
21,6 |
23,3 |
23,9 |
22,4 |
Razem |
22,0 |
23,0 |
25,0 |
23,1 |
22,4 |
*) wyniki oznaczone niebieskim
kolorem mogą być obarczone błędem ze
względu na małą liczebność próby (do
obliczeń wzięto co najwyżej 30
drzew) |
Porównanie poziomu zdrowotności
monitorowanych gatunków wykonano w układzie
czterech form własności: lasy w zarządzie
Lasów Państwowych, lasy będące własnością
osób fizycznych, lasy w granicach parków
narodowych oraz lasy innych form własności
razem (tab. 2.
Dla gatunków razem największe uszkodzenia
drzew występowały w lasach parków
narodowych. Zarejestrowano tam najmniej
(7,5%) drzew zdrowych, najwięcej drzew
uszkodzonych (26,8%), najwyższa była też
średnia defoliacja (25,0%) w porównaniu do
stanu lasów pozostałych form własności.
Najmniej uszkodzone były drzewa w Lasach
Państwowych. Było tam 11,6% drzew zdrowych,
najmniej drzew uszkodzonych (17,7%), średnia
defoliacja była również najniższa (22,0%).
Porównanie kondycji drzew w układzie krain
przyrodniczo-leśnych wykazało wyjątki od
powyższej zależności: w Krainie Małopolskiej
najmniej uszkodzone były drzewa w lasach
parków narodowych, w Krainie Sudeckiej –
najbardziej uszkodzone były drzewa w lasach
państwowych.
Ogółem w kraju największe uszkodzenia drzew
występowały w lasach parków narodowych,
natomiast najmniejsze – w lasach
państwowych.
Przeciętnie wyższy poziom defoliacji drzew w
lasach parków narodowych, w porównaniu z
lasami innymi form własności, związany jest
z tym, że w tych lasach nie prowadzi się
działalności gospodarczej, polegającej na
wykonywaniu trzebieży i cięć sanitarnych,
podczas których usuwa się drzewa uszkodzone
i o obniżonej zdrowotności.
Kondycja zdrowotna monitorowanych gatunków
drzew w zależności od wieku – 2018 r.
Porównano kondycję zdrowotną (wyrażoną
poziomem defoliacji) drzew młodszych (do 60
lat) i starszych (powyżej 60 lat) na tle
stanu drzew w całym zakresie wiekowym
(powyżej 20 lat).
Ogółem dla wszystkich drzew objętych
obserwacjami udział drzew zdrowych (do 10%
defoliacji) wynosił 11,3%, udział drzew
uszkodzonych (powyżej 25% defoliacji) –
18,6%, a średnia defoliacja – 22,4%. Wśród
drzew młodszych zanotowano 12,0% drzew
zdrowych, 17,3% drzew uszkodzonych, średnia
defoliacja wynosiła 22,0%. Wśród drzew
starszych udział drzew zdrowych był niższy i
wynosił 10,9%, udział drzew uszkodzonych był
wyższy i wynosił 19,6%, średnia defoliacja
również była wyższa – 22,6%.
Taki układ udziału drzew zdrowych i
uszkodzonych oraz średniej defoliacji
w grupach wiekowych wskazuje na niewielkie
obniżanie się kondycji drzew w zestawieniu
‘gatunki razem’ wraz ze wzrostem wieku
drzew. Powyższa zależność nie została
stwierdzona w odniesieniu do gatunków
‘iglastych razem’, natomiast jest silniejsza
w przypadku gatunków ‘liściastych razem’.
Udział drzew zdrowych, drzew uszkodzonych
oraz średnia defoliacja wynosił odpowiednio
dla gatunków ‘iglastych razem’: 8,4%, 17,7%,
22,7% u drzew młodszych i 9,9%, 16,9%, 22,2%
u drzew starszych oraz dla gatunków
‘liściastych razem’: 17,4%, 16,7%, 21,1% u
drzew młodszych i 12,8%, 24,6%, 23,4% u
drzew starszych. Obserwowana w 2018 r.
zależność kondycji drzew ‘gatunki razem’ i
‘liściaste razem’ od wieku była również
opisywana w latach 2006–2010 i 2012–2017. W
2011 r. nie odnotowano takiej zależności.
Wśród gatunków iglastych znaczny spadek
kondycji związany z wiekiem zaobserwowano
dla gatunków ‘inne iglaste’, a dużo słabszy
u jodły i świerka. Nie stwierdzono różnic w
poziomie defoliacji pomiędzy drzewami
młodszymi i starszymi u sosny. Wśród
gatunków liściastych największy spadek
kondycji związany z wiekiem zaobserwowano u
dębu, duży – u brzozy, średni – u olszy i
buka, niewielki – u gatunków z kategorii
"inne liściaste".
Kondycja zdrowotna drzew (gatunki razem) w
układzie regionalnych dyrekcji Lasów
Państwowych w 2018 r.
Dobrą kondycją zdrowotną charakteryzowały
się drzewa w lasach w rdLP w Szczecinku,
Krakowie, Olsztynie i Gdańsku (odpowiednio:
10,7%, 22,9%, 14,5% i 7,5% drzew zdrowych,
7,0%, 17,6%, 9,7% i 7,0% drzew uszkodzonych,
18,7%, 20,6%, 20,3% i 19,7% średniej
defoliacji).
Rys.
5.
Udział drzew monitorowanych gatunków
łącznie w klasach defoliacji w
układzie regionalnych dyrekcji Lasów
Państwowych (lasy w zarządzie LP)
w 2018 r. |
Regionalne dyrekcje LP w Toruniu, Szczecinie,
Zielonej Górze, Pile, Radomiu i Łodzi zaliczone
zostały do grupy rdLP o średnim poziomie
uszkodzenia drzew, średnia defoliacja w tych
rdLP zawierała się w przedziale od 20,7% do
22,4%. W rdLP w Pile i Toruniu zarówno udziały
drzew zdrowych (7,5% i 11,4%), jak i udziały
drzew uszkodzonych (11,1% i 10,7%) były niskie.
W RDLP w Szczecinie udział drzew zdrowych
(16,9%) i udział drzew uszkodzonych (17,2%)
utrzymywały się na wyrównanym średnim poziomie.
W rdLP w Zielonej Górze, Radomiu i Łodzi zarówno
udziały drzew zdrowych (19,7%, 16,6% i 16,4%),
jak i udziały drzew uszkodzonych (22,6%, 20,1% i
20,5%) były dość wysokie.
Lasy w rdLP w Krośnie, Białymstoku, Warszawie i
Poznaniu charakteryzowały się wysokim poziomem
uszkodzenia drzew. Udział drzew zdrowych
zawierał się w przedziale od 4,3% (RDLP w
Białymstoku) do 13,4% (RDLP w Krośnie). Udział
drzew uszkodzonych zawierał się w przedziale od
14,1% (RDLP w Białymstoku) do 24,7% (RDLP w
Poznaniu), a średnia defoliacja – w przedziale
od 22,6% (RDLP w Krośnie) do 23,8% (RDLP w
Poznaniu).
W lasach rdLP w Katowicach, Lublinie i Wrocławiu
uszkodzenie drzew było bardzo duże. W RDLP we
Wrocławiu udział drzew zdrowych był stosunkowo
wysoki (12,4%), natomiast udział drzew
uszkodzonych (31,1%) oraz średnia defoliacja
(25,1%) – najwyższe w porównaniu z innymi rdLP.
W rdLP w Katowicach i Lublinie udział drzew
zdrowych był bardzo niski (4,8% i 7,0%), udział
drzew uszkodzonych (26,7% i 28,7%) oraz średnia
defoliacja (24,7% i 24,8%) – bardzo wysokie
(ryc. 5).
Regionalne dyrekcje LP uszeregowane grupami,
według kondycji drzew w lasach (2018 r.), od
najzdrowszych do najbardziej uszkodzonych:
Szczecinek, Kraków, Olsztyn, Gdańsk < Toruń,
Szczecin, Zielona Góra, Piła, Radom, Łódź <
Krosno < Białystok < Warszawa < Poznań <<
Wrocław, Katowice, Lublin.
Kondycja zdrowotna drzew (gatunki razem) w
układzie województw w 2018 r.
Dobrą kondycją charakteryzowały się drzewa
(gatunki razem) w lasach województw:
zachodniopomorskiego warmińsko-mazurskiego,
małopolskiego i pomorskiego (od 6,7% do 18,5%
drzew zdrowych, od 6,5% do 15,3% drzew
uszkodzonych oraz od 19,4% do 20,7% średniej
defoliacji) (ryc. 6).
Rys.
6.
Udział drzew monitorowanych gatunków
łącznie w klasach defoliacji w
układzie województw) w 2018 r. |
Województwa:
świętokrzyskie, kujawsko-pomorskie, łódzkie
i lubuskie można zaliczyć do grupy
województw o średnim poziomie uszkodzenia
drzew. Udział drzew zdrowych zawierał się w
przedziale od 11,3% do 18,7%, udział drzew
uszkodzonych – od 13,6% do 21,8%, a średnia
defoliacja – od 21,7% do 22,4%.
Lasy w województwach: podkarpackim
wielkopolskim, śląskim, podlaskim,
lubelskim, dolnośląskim i mazowieckim
charakteryzowały się wysokim poziomem
uszkodzenia drzew. Udział drzew zdrowych
zawierał się w przedziale od 4,0% do 13,4%,
udział drzew uszkodzonych – od 16,8% do
29,9%, średnia defoliacja – od 22,6% do
24,7%.
Najbardziej uszkodzone były drzewa w lasach
województwa opolskiego (najniższy udział
drzew zdrowych – 0,2%, najwyższy udział
drzew uszkodzonych – 34,6% i najwyższa
średnia defoliacja – 28,0%).
Województwa
uszeregowane grupami według kondycji drzew w
lasach (2018 r.) od najzdrowszych do
najbardziej uszkodzonych:
zachodniopomorskie, warmińsko-mazurskie,
małopolskie, pomorskie < świętokrzyskie,
kujawsko-pomorskie, łódzkie, lubuskie <
podkarpackie, wielkopolskie < śląskie,
podlaskie < lubelskie, dolnośląskie,
mazowieckie < opolskie.
Kondycja zdrowotna drzew (gatunki razem) w
układzie krain przyrodniczo-leśnych w 2018
r. oraz w pięcioleciu 2014-2018
W 2018 r. najzdrowsze okazały się drzewa w
lasach Krainy Bałtyckiej (ryc. 7):
zanotowano wysoki w porównaniu z innymi
krainami udział drzew zdrowych (14,6%),
najniższy udział drzew uszkodzonych (9,2%) i
najniższą średnią defoliację (19,3%).
Rys.
7.
Poziom uszkodzenia lasów w 2018 r.
na podstawie oceny defoliacji na
stałych powierzchniach
obserwacyjnych z wyróżnieniem 3 klas
defoliacji |
Niewiele gorszą kondycją charakteryzowały
się drzewa w Krainie Karpackiej: najwyższy
wśród krain udział drzew zdrowych (18,5%),
niski udział drzew uszkodzonych (14,1%) oraz
niska średnia defoliacja (20,4%).
Krainy: Mazursko-Podlaska i
Wielkopolsko-Pomorska zaliczone zostały do
grupy krain o średnim poziomie uszkodzenia
drzew. Zanotowano tu niski udział drzew
zdrowych (8,8% i 10,3%) oraz niezbyt wysoki
udział drzew uszkodzonych (13,2% i 17,7%),
średnia defoliacja wynosiła 22,2% i 22,0%
(ryc. 8).
Lasy krain: Małopolskiej, Sudeckiej i
Mazowiecko-Podlaskiej charakteryzowały się
podwyższonym poziomem uszkodzenia drzew. W
krainach Małopolskiej i Sudeckiej udziały
drzew zdrowych (12,5% i 13,0%) i udziały
drzew uszkodzonych były wyższe niż w Krainie
Mazowiecko-Podlaskiej (5,8% drzew zdrowych i
21,6% drzew uszkodzonych).
Rys.
8.
Udział drzew monitorowanych gatunków
łącznie w klasach defoliacji w
układzie krain przyrodniczo-leśnych
w 2018 r. |
Średnia defoliacja drzew w tych krainach
była podwyższona, wynosiła od 23,7% do
23,9%.
Najbardziej uszkodzone były drzewa w lasach
Krainy Śląskiej: niski udział drzew zdrowych
(10,9%), najwyższy w zestawieniu udział
drzew uszkodzonych (29,2%) i najwyższa
średnia defoliacja (25,0%).
Rys.
9.
Udział drzew monitorowanych gatunków
razem w klasach defoliacji 2-4 w
krainach przyrodniczo-leśnych w
latach 2014-2018. Wiek powyżej 20
lat. Wszystkie formy własności |
Zestawiono zmienność kondycji zdrowotnej
drzewostanów w układzie krain
przyrodniczo-leśnych w pięcioleciu 2014-2018
(ryc. 9). Uszkodzenie drzew rosło: w latach
2014-2017 – w krainie Sudeckiej i
Wielkopolsko-Pomorskiej, w latach 2015-2017 – w
Krainie Śląskiej, w latach 2015-2016 – w
krainach: Karpackiej, Małopolskiej
i Mazursko-Podlaskiej. W krainach: Śląskiej i
Wielkopolsko-Pomorskiej uszkodzenie drzew
wykazywało tendencję rosnącą przez cały okres
pięciolecia. Z kolei uszkodzenie drzew malało: w
latach 2014-2015 – w krainach: Bałtyckiej,
Małopolskiej i Mazowiecko-Podlaskiej, w latach
2017-2018 – w krainach: Karpackiej i Sudeckiej.
W Krainie Mazursko-Podlaskiej uszkodzenie drzew
malało w latach 2014-2015 oraz w latach
2016-2018.
Krainy przyrodniczo-leśne uszeregowane grupami
według kondycji drzew w lasach (2018 r.) od
najzdrowszych do najbardziej uszkodzonych:
Bałtycka < Karpacka < Mazursko-Podlaska,
Wielkopolsko-Pomorska < Małopolska, Sudecka,
Mazowiecko-Podlaska < Śląska.
W pięcioleciu 2014-2018 w krainach: Bałtyckiej i
Wielkopolsko-Pomorskiej uszkodzenie drzew przez
cały okres pięciolecia utrzymywało się poniżej
średniej krajowej. W krainach: Małopolskiej i
Mazowiecko-Podlaskiej w omawianym okresie
uszkodzenie drzew charakteryzowało się
uszkodzeniem wyższym, niż średnio w kraju. W
krainach Śląskiej i Sudeckiej uszkodzenie drzew
było wyższe niż średnia krajowa w okresie
czterolecia 2015-2018.
|