I.

Program monitoringu lasów

1.

Program monitoringu lasów w 2019 roku

II.

Monitoring lasów na stałych powierzchniach obserwacyjnych I rzędu

2.

Ocena poziomu zdrowotnego monitorowanych gatunków drzew w 2019 r. oraz w pięcioleciu 2015-2019

3.

Ocena uszkodzeń monitorowanych gatunków drzew w 2019 r.

4.

Charakterystyka warunków pogodowych i ich wpływ na zdrowotność drzewostanów w latach 2015-2019

5.

Warunki wodne gleby na terenach leśnych Polski w 2019 r.

6.

Stałe powierzchnie obserwacyjne monitoringu lasów na obszarach Natura 2000

III.

Monitoring lasów na stałych powierzchniach obserwacyjnych II rzędu

7.

Pomiary dendrometryczne, ocena zasobów i przyrostów

8.

Florystyczne i ekologiczne zmiany charakteru runa
Jerzy Solon

Celem opracowania jest przedstawienie wybranych charakterystyk florystycznych i ekologicznych runa powierzchni monitoringowych, określonych w wyniku analizy danych zebranych w 2019 roku na 148 stałych powierzchniach obserwacyjnych II rzędu, określenie zmian, jakie zaszły w runie w ciągu 20 lat (między pięcioma terminami pomiarowymi) oraz próba identyfikacji czynników i procesów o charakterze lokalnym, regionalnym i ogólnopolskim, które spowodowały zarejestrowane zmiany.

Zróżnicowanie syntaksonomiczne

Stałe powierzchnie obserwacyjne reprezentują różne zbiorowiska roślinne, należące do trzech klas: Vaccinio-Piceetea (79 powierzchni), Querco-Fagetea (59 powierzchni) i Quercetea roboris-petreae (10 powierzchni). W obrębie zbiorowisk borowych z klasy Vaccinio-Piceetea 74 powierzchnie reprezentują związek Dicrano-Pinion (w tym Leucobryo-Pinetum – 33, Peucedano-Pinetum – 7, Molinio-Pinetum – 2, Querco roboris-Pinetum – 29, Serratulo-Pinetum – 2 oraz jedno zbiorowisko o charakterze przejściowym, reprezentujące płat o niejasnym stanowisku syntaksonomicznym), 5 powierzchni – związek Vaccinio-Piceion. W obrębie lasów z klasy Querco-Fagetea reprezentowane są trzy związki: Fagion sylvaticae (21 powierzchni), Carpinion (27 powierzchnie) i Alno-Ulmion (1 powierzchnia), pozostałe 10 powierzchni z tej klasy to zbiorowiska zastępcze z drzewostanem sosnowym i ubogim runem, regenerujące w kierunku zbiorowisk grądowych i buczynowych.

Poszczególne krainy przyrodniczo-leśne różnią się wyraźnie pod względem udziału powierzchni z różnych klas. Szczegółowy rozkład wygląda następująco (na pierwszym miejscu liczba powierzchni reprezentujących zbiorowiska z klasy Vaccinio-Piceetea, na drugim – z klasy Querco-Fagetea, na trzecim – z klasy Quercetea robori-petreae): Kraina Bałtycka – 11, 9 i 3; Kraina Mazursko-Podlaska – 8, 6 i 0; Kraina Wielkopolsko-Pomorska – 16, 5 i 3, dodatkowo jedna powierzchnia po utracie drzewostanu została zakwalifikowana jako Sambuco-Salicion z klasy Epilobietea; Kraina Mazowiecko-Podlaska – 8, 7 i 0; Kraina Śląska – 8, 5 i 3; Kraina Małopolska – 21, 6 i 0; Kraina Sudecka – 1, 6 i 1; Kraina Karpacka – 4, 15 i 0.

Zmiany charakteru fitosocjologicznego powierzchni

W porównaniu ze stanem z 2013 r., na 18 spośród 148 powierzchni zaszły zmiany w identyfikacji fitosocjologicznej: na 2 powierzchniach związane ze zjawiskami klęskowymi (powierzchnie nr 111 i 319), na pozostałych – z regeneracją składu gatunkowego runa. W okresie 1998–2019 na 44 powierzchniach nastąpiły zmiany w identyfikacji fitosocjologicznego typu zbiorowiska roślinnego. Najważniejszym powodem tych zmian był proces regeneracji składu gatunkowego runa po wcześniejszych zaburzeniach, spowodowanych przede wszystkim przez wprowadzenie jednogatunkowych drzewostanów niezgodnych z siedliskiem. Wszystkie powyższe zmiany mieszczą się albo w schemacie przejścia od siedlisk mniej żyznych do żyźniejszych, albo w schemacie zmiany zbiorowiska w ramach tego samego poziomu żyzności siedlisk.

Bogactwo gatunkowe i wskaźniki różnorodności runa

W sumie na 148 powierzchniach w obrębie roślin naczyniowych runa zarejestrowano wystąpienie 331 gatunków, a w warstwie mchów i porostów – 207 gatunków. Wśród roślin naczyniowych runa 103 gatunki wystąpiły tylko na jednej powierzchni, natomiast kolejne 96 gatunków wystąpiło od 2 do 5 razy. Na ponad 30 powierzchniach wystąpiło jedynie 21 gatunków roślin zielnych (Agrostis capillaris, Athyrium filix-femina, Calamagrostis arundinacea, C. epigejos, Calluna vulgaris, Carex pilulifera, Deschampsia flexuosa, Dryopteris carthusiana, D. dilatata, D. filix-mas, Luzula pilosa, Maianthemum bifolium, Melampyrum pratense, Moehringia trinervia, Mycelis muralis, Oxalis acetosella, Rubus idaeus, R. plicatus, Trientalis europaea, Vaccinium myrtillus, V. vitis-idaea) oraz siewki i postaci młodociane 10 gatunków drzew i krzewów (Betula pendula, Corylus avellana, Fagus sylvatica, Frangula alnus, Picea abies, Pinus sylvestris, Prunus serotina, Quercus petraea, Quercus robur, Sorbus aucuparia). Wszystkie te gatunki (poza Rubus plicatus i Prunus serotina) również w latach 2013, 2008 i 2003 wchodziły do grupy gatunków najpospolitszych.

W warstwie przyziemnej obejmującej mchy i porosty 75 gatunków wystąpiło tylko raz, a kolejne 71 gatunków napotkano na 2–5 powierzchniach. Na ponad 30 powierzchniach zarejestrowano obecność 22 taksonów, z czego 18 (Atrichum undulatum, Brachythecium rutabulum, Dicranella heteromalla, Dicranum polysetum, D. scoparium, Hylocomium splendens, Hypnum cupressiforme, Hypocenomyce scalaris, Hypogymnia physodes, Lecanora conizaeoides, Lepraria incana, Lophocolea heterophylla, Plagiomnium affine, Plagiothecium laetum, Pleurozium schreberi, Pohlia nutans, Polytrichastrum formosum, Scleropodium purum) były najpospolitsze także w 2013 roku, a kolejne 4 taksony (Cladonia coniocraea, C. digitata, Herzogiella seligeri oraz Lepraria sp.) weszły do tej grupy dopiero w 2019 roku.

Zróżnicowane jest bogactwo gatunkowe poszczególnych powierzchni, zależy ono w znacznym stopniu od typu fitosocjologicznego lasu. Najbogatsze w gatunki runa są powierzchnie grądowe oraz żyzne buczyny Dentario glandulosae-Fagetum, natomiast najuboższe – powierzchnie borów świeżych Leucobryo-Pinetum (tab. 6).

Szczegółowa analiza, uwzględniająca wszystkie powierzchnie, wskazuje na istnienie słabego związku między położeniem geograficznym a bogactwem gatunkowym roślin naczyniowych warstwy runa. Taka korelacja dla wszystkich powierzchni ujmowanych łącznie jest silniejsza (wsp. korelacji = 0,32) niż w przypadku borów sosnowych świeżych (Leucobryo-Pinetum i Peucedano-Pinetum) oraz grądów (Stellario-Carpinetum, Galio-Carpinetum i Tilio-Carpinetum) traktowanych jako oddzielne grupy (wskaźniki korelacji odpowiednio 0,17 i 0,13). Określone wskaźniki korelacji i parametry linii regresji wskazują na słabą tendencję wzrostu bogactwa gatunkowego w kierunku z zachodu na wschód.

Z odmienną liczbą gatunków, zróżnicowaniem ich budowy i wymagań życiowych wiąże się zmienność wskaźnika różnorodności. Na rycinie 21 przedstawiono różnorodność powierzchniową runa liczoną trzema różnymi sposobami. W pierwszym ujęciu wartość wskaźnika odpowiada klasycznej różnorodności gatunkowej. W drugim podstawą określenia różnorodności był udział powierzchniowy poszczególnych form życiowych w podziale Raunkiaera. W ujęciu trzecim określono różnorodność na podstawie pokrywania gatunków charakterystycznych dla zbiorowisk z różnych klas syntaksonomicznych.

Szczegółowa analiza nie wskazuje na istnienie istotnego związku między wartością wskaźników różnorodności a krainą przyrodniczo-leśną lub fitosocjologicznym typem lasu. Występują natomiast istotne statystycznie (przy p<0,05) związki między różnorodnością gatunkową, różnorodnością form życiowych i różnorodnością syntaksonomiczną a długością geograficzną: współczynnik korelacji dla tych zależności wynosi odpowiednio: 0,32, 0,32 i 0,26. Związki z szerokością geograficzną są słabsze (choć również istotne statystycznie) i wynoszą odpowiednio -0,24, -0,27 i -0,17. Określone wskaźniki korelacji i parametry linii regresji wskazują na powolny wzrost różnorodności w obrębie runa w kierunku z zachodu na wschód oraz z północy na południe, przy czym związki te są wyraźnie silniejsze niż obserwowane dla danych z roku 2013.

Zmiany bogactwa i różnorodności gatunkowej

Na powierzchniach monitoringowych w ciągu czterech okresów obserwacyjnych zaszły wielokierunkowe zmiany charakteru runa, przejawiające się zarówno w zmieniającej się liczbie zarejestrowanych gatunków, jak i odmiennych wartościach wskaźników różnorodności runa.

Zmiany liczby gatunków w warstwie runa były zróżnicowane. W kolejnych latach, w których przeprowadzano obserwacje (1998, 2003, 2008, 2013, 2019), zmiany nie przekraczające dwóch gatunków wystąpiły na - odpowiednio: 58, 71, 75 i 70 powierzchniach. Natomiast zmiany duże, obejmujące ubytek lub wzbogacenie, o co najmniej 7 gatunków wystąpiły na znacznie mniejszej liczbie powierzchni, odpowiednio na: 30, 25, 31 i 26 powierzchniach.

Zmiany, które zaszły w kolejnych latach miały częściowo podobny charakter: przez dwa pierwsze okresy gatunków przybywało najczęściej w płatach ubogich w gatunki, natomiast bogactwo florystyczne malało na powierzchniach, które początkowo charakteryzowały się wysoką liczbą gatunków. Zależności te były najsilniej wyrażone w przypadku kwaśnych dąbrów i zbiorowisk z klasy Vaccinio-Piceetea, a nieco słabiej w obrębie płatów reprezentujących Querco-Fagetea i to niezależnie od stopnia dojrzałości/regeneracji fitocenoz. Trzecie pięciolecie charakteryzowało się osłabieniem lub nawet zanikiem powyższych trendów, co świadczy – najprawdopodobniej – o zmianie procesów kształtujących składy gatunkowe płatów. Ostatni okres wskazuje – w przypadku zbiorowisk z klasy Querco-Fagetea – na słabo zarysowaną kontynuację tendencji zmniejszania liczby gatunków w płatach wcześniej bogatych florystycznie. Natomiast brak takiej zależności (lub nawet słabo zarysowana tendencja odwrotna) charakteryzuje powierzchnie borowe i kwaśnych dąbrów.

Bardziej szczegółowa analiza wskazuje, że tempo i natężenie zmian liczby gatunków runa nie było jednak równomierne. Jedynie na czterech powierzchniach wystąpił systematyczny, z okresu na okres, spadek liczby gatunków. Na kolejnych czterech powierzchniach spadek obserwowano w trzech kolejnych okresach (tj. do roku 2013), a następnie nastąpił wzrost liczby gatunków. Na trzech powierzchniach obserwowano systematyczny przez cztery okresy wzrost liczby gatunków. Natomiast na 16 powierzchniach obserwowano wzrost z okresu na okres, ale tylko w trzech kolejnych terminach. Jedna powierzchnia charakteryzowała się stałą liczbą gatunków przez wszystkie okresy pomiarowe. Pozostałe 120 powierzchni wykazywało mniejszą lub większą fluktuację w liczbie gatunków, i charakteryzowało się brakiem wyraźnego procesu kierunkowego.

Niezależnie od zachodzących kierunków zmian przez cały analizowany okres 20 lat utrzymuje się podobne zróżnicowanie makrogeograficzne bogactwa gatunkowego, zgodnie z którym przeciętna liczba gatunków jest wyższa na wschodzie niż na zachodzie. Zależność ta jest istotna, choć stosunkowo słaba w sensie statystycznym.

Zupełnie inny charakter wykazywały zmiany wskaźników różnorodności runa. W sumie, w całym okresie obserwacyjnym łącznie różnorodność gatunkowa spadła wyraźnie (o ponad jedną jednostkę) na 31 powierzchniach, a wzrosła o ponad jedną jednostkę na 20 powierzchniach. Dla różnorodności form życiowych liczebności powierzchni wynoszą odpowiednio 12 i 9, a dla różnorodności syntaksonomicznej – 18 i 17.

Trendy spadku różnorodności gatunkowej wystąpiły na 6 powierzchniach przez wszystkie 4 okresy pomiarowe i na 44 powierzchniach przez kolejne 3 okresy pomiarowe. Dla różnorodności form życiowych liczba powierzchni o różnym charakterze trendu spadkowego wynosi odpowiednio 5 i 20, podczas gdy dla różnorodności syntaksonomicznej – 0 i 38. Słabiej były reprezentowane trwałe tendencje wzrostowe. Jedynie na dwóch powierzchniach występował trwały, przez 4 okresy, wzrost różnorodności form życiowych, natomiast na trzech powierzchniach wystąpił wzrost różnorodności syntaksonomicznej, ale tylko przez trzy kolejne okresy obserwacyjne. Warto przy tym podkreślić, że zmiany poszczególnych kategorii różnorodności były w znacznym stopniu niezależne. Jedynie na 5 powierzchniach dominowały te same tendencje w odniesieniu do trzech kategorii gatunków, a na 24 powierzchniach – do dwóch kategorii różnorodności. Nie ma przy tym istotnych różnic co do rozkładu tendencji dynamicznych między poszczególnymi krainami przyrodniczo-leśnymi ani pomiędzy zbiorowiskami z różnych klas fitosocjologicznych.

Poziom antropogenicznego odkształcenia runa

Poziom antropogenicznego odkształcenia runa został wyrażony za pomocą trzech wskaźników: (a) obecności gatunków związanych z wysoką zawartością azotu, (b) obecności gatunków charakterystycznych dla zbiorowisk ruderalnych, (c) obecności gatunków o tzw. ruderalnej strategii rozwoju (ryc. 22). Biorąc pod uwagę, że jedynie kilka powierzchni reprezentuje zbiorowiska w sposób naturalny związane ze stosunkowo wysoką zawartością azotu (np. niektóre postaci grądów i buczyn) można przyjąć, że udział poszczególnych grup gatunków dobrze odzwierciedla różne aspekty odkształceń antropogenicznych runa.

Jedynie 23 powierzchnie charakteryzują się brakiem gatunków z wymienionych grup, co świadczy o bardzo niskim poziomie pośrednich i bezpośrednich oddziaływań antropogenicznych. Są to przede wszystkim ubogie bory sosnowe Leucobryo-Pinetum (16 powierzchni) oraz niektóre płaty Peucedano-Pinetum, Querco-Pinetum i Fago-Quercetum. Na 3 powierzchniach żadna z grup nie charakteryzuje się łącznym udziałem w licznie gatunków wyższym niż 5%, na 12 powierzchniach dwie grupy gatunków (z trzech analizowanych) charakteryzują się udziałem niższym niż 5% a trzecia – niższym od 10%. Jedenaście powierzchni jest stosunkowo bogatych w gatunki świadczące o presji antropogenicznej, gdyż udział co najmniej dwóch grup gatunków przekracza 20% w ogólnej liczbie gatunków.

Nieco inny obraz rysuje się na podstawie analizy bazującej na udziale określonych gatunków w ogólnym pokrywaniu. W takim ujęciu aż 47 powierzchni charakteryzuje się udziałem każdej z analizowanych grup niższym niż 5%, na 3 powierzchniach pokrycie dwóch grup nie przekracza 5% ogólnego pokrycia, a trzeciej grupy – jest niższa od 10%. Natomiast 20 powierzchni ma skład gatunkowy wyraźnie przekształcony antropo-genicznie, gdyż co najmniej dwie grupy gatunków (z trzech analizowanych) charakteryzują się pokryciem powyżej 20%. Należy przy tym podkreślić, że powierzchnie o najwyższym udziale gatunków azotolubnych, związanych ze zbiorowiskami ruderalnymi oraz o ruderalnej strategii rozwoju, obejmują przede wszystkim zbiorowiska z klasy Querco-Fagetea, natomiast co najmniej w 5 przypadkach dotyczy to borów mieszanych Querco-Pinetum.

Zmiany stopnia synantropizacji runa

Zmiany stopnia synantropizacji runa obserwuje się zarówno w odniesieniu do liczby gatunków, jak i do ich pokrywania, przy czym zmiany w pokrywaniu są znacznie silniej wyrażone.

Tempo i natężenie zmian synantropizacji runa nie było równomierne. Jedynie na niewielkiej liczbie powierzchni kierunki zmian w czterech pięcioleciach były takie same. Biorąc pod uwagę liczby gatunków dotyczy to 2 powierzchni ze stałą tendencją wzrostową w przypadku udziału gatunków (a) azotolubnych; 5 powierzchni w przypadku gatunków (b) właściwych dla siedlisk ruderalnych i zaburzonych (jedna ze spadkiem i 4 ze wzrostem) oraz 1 powierzchni ze stałą tendencją spadkową w przypadku gatunków (c) z ruderalną i stresolubną strategią rozwoju. Nieco więcej powierzchni charakteryzowało się stałą tendencją przez trzy okresy (w latach 1998–2013 lub 2003–2019). W przypadku gatunków (a) azotolubnych dotyczyło to 9 powierzchni ze spadkiem i ośmiu ze wzrostem. W przypadku gatunków (b) właściwych dla siedlisk ruderalnych i zaburzonych – 4 powierzchnie ze spadkiem i 7 ze wzrostem. Natomiast w przypadku gatunków (c) z ruderalną i stresolubną strategią rozwoju na 8 powierzchniach występował spadek przez trzy kolejne okresy, a na 4 wzrost.

Biorąc pod uwagę pokrywanie gatunków z odpowiednich grup, sytuacja wygląda nieco inaczej: stały, przez cztery okresy, kierunek zmian występował na 6 powierzchniach w przypadku udziału gatunków (a) azotolubnych, w tym 5 z tendencją spadkową i 1 ze wzrostową; na 7 powierzchniach w przypadku gatunków (b) właściwych dla siedlisk ruderalnych i zaburzonych (5 ze spadkiem i 2 ze wzrostem) oraz na 4 powierzchniach w przypadku gatunków (c) z ruderalną strategią rozwoju (1 ze spadkiem i 3 ze wzrostem). Nieco więcej powierzchni charakteryzowało się stałą tendencją przez trzy okresy (w latach 1998–2013 lub 2003–2019). W przypadku gatunków (a) azotolubnych dotyczyło to 13 powierzchni ze spadkiem i 6 ze wzrostem. W przypadku gatunków (b) właściwych dla siedlisk ruderalnych i zaburzonych – 15 powierzchni ze spadkiem i 2 ze wzrostem. Natomiast w przypadku gatunków (c) z ruderalną i stresolubną strategią rozwoju na 13 powierzchniach występował spadek przez trzy kolejne okresy, a na 6 wzrost. Pozostałe powierzchnie charakteryzowały się fluktuacyjnymi zmianami, tzn. ten sam kierunek zmian utrzymywał się maksymalnie w ciągu dwóch okresów.

Biorąc pod uwagę niewielką liczbę powierzchni, na których utrzymały się te same kierunki zmian przez cztery lub trzy analizowane okresy, nie można stwierdzić różnic międzyregionalnych. Nie obserwuje się również zróżnicowania między zbiorowiskami należącymi do różnych klas fitosocjologicznych. Zmiany wyżej omówionych, poszczególnych aspektów synantropizacji, nie były ze sobą skorelowane w sposób istotny statystycznie.

Główne formy życiowe gatunków runa

Pośród wielu form życiowych gatunków roślin w runie powierzchni monitoringowych przeważają zdrewniałe chamefity (półkrzewy i krzewinki), hemikryptofity, czyli rośliny, których organy zimujące leżą na powierzchni ziemi, oraz geofity, czyli rośliny z organami zimującymi ukrytymi w ziemi, często zaopatrzonymi w materiały zapasowe. Związek między dominacją określonej formy życiowej a typem lasu jest wyraźny. Zdrewniałe chamefity dominują w obrębie borów świeżych i, częściowo, borów mieszanych, geofity są silniej związane z grądami i żyznymi buczynami, a na większości pozostałych powierzchni dominują hemikryptofity.

Udział gatunków grądowych i borowych

Proporcje między udziałem w liczbie i udziałem w pokryciu gatunków charakterystycznych dla klas Queco-Fagetea (gatunki grądowe) i Vaccinio-Piceetea (gatunki borowe) są bardzo zróżnicowane (ryc. 23). Na ośmiu powierzchniach brakuje gatunków charakterystycznych dla zbiorowisk z klasy Querco-Fagetea, natomiast na kolejnych czterech nie występują gatunki charakterystyczne dla zbiorowisk z klasy Vaccinio-Piceetea. Na pozostałych 136 powierzchniach obie grupy gatunków są reprezentowane. Jest rzeczą oczywistą, że w borach świeżych udział gatunków charakterystycznych dla klasy Vaccinio-Piceetea wielokrotnie przewyższa udział gatunków związanych z klasą Querco-Fagetea.

W porównaniu z okresami poprzednimi wzrosła liczba powierzchni, na których brakuje jednej z wymienionych grup gatunków. Jest to nie tyle wynikiem procesów regeneracji, ile przeciwnie – konsekwencją zmian destrukcyjnych i degeneracyjnych, związanych ze zniszczeniem drzewostanu w wyniku klęsk żywiołowych.

Gatunki chronione

Na SPO II rzędu nie występują gatunki, których ochrona jest niezbędna na podstawie dyrektywy siedliskowej. W 2019 r. stosunkowo obficie reprezentowane były taksony podlegające ochronie gatunkowej na mocy rozporządzenia z 2014 r. (bez grzybów i porostów): napotkano 4 gatunki roślin naczyniowych i 3 gatunki mszaków objętych ochroną całkowitą oraz 21 gatunków roślin naczyniowych i 24 gatunki mszaków podlegających ochronie częściowej (tab. 7).

Liczebność omawianych gatunków na poszczególnych powierzchniach jest stosunkowo mało zmienna. Gatunki pod ochroną ścisłą występują na 19 powierzchniach, przy czym na 7 są reprezentowane jedynie przez mszaki, a na 12 jedynie przez rośliny naczyniowe. Gatunki pod ochroną częściową są znacznie pospolitsze i występują na 126 powierzchniach, przy czym jedynie w 35 przypadkach obecne jest 5 lub więcej gatunków w płacie.

W ujęciu ogólnym, bez podziału na gatunki pod ochroną ścisłą bądź częściową, na 19 powierzchniach nie występuje żaden z gatunków chronionych, na 49 powierzchniach występują jeden lub dwa gatunki, a jedynie na 7 powierzchniach występuje od 7 do 11 gatunków.

Tu należy podkreślić, że w porównaniu do obserwacji z roku 2013 (Solon 2014) zmiany liczby i rozmieszczenia gatunków chronionych na powierzchniach wynikają w pierwszym rzędzie ze zmian w przepisach prawnych. Takie gatunki, jak np. Gentiana asclepiadea, Chimaphila umbellata, Lycopodium annotinum, Lycopodium clavatum, należące w roku 2013 do najczęściej występujących gatunków pod ochroną ścisłą, są obecnie tylko pod ochroną częściową, a takie gatunki, jak: Frangula alnus, Convallaria majalis, Galium odoratum i Viburnum opulus, będące wcześniej pod ochroną częściową, obecnie nie są chronione.

      Najwyższą wartość osiągnęła na siedlisku lasu świeżego, najmniejszą natomiast na borze świeżym (ryc. 24). Duże zróżnicowanie sumy zasad wymiennych obserwuje się w zależności od typu gleby. Najwięcej zasad wymien-nych w poziomie ekto-próchnicy występuje w glebach brunatnych, nieco mniej w glebach płowych, natomiast najmniej kolejno w glebach bielicowych i rdzawych.

      Pojemność sorpcyjna (CEC) jest to suma zasad powiększona o kwasowość wymienną. Na badanych powierzchniach obserwowany jest spadek pojemności sorpcyjnej wraz z głębokością (ryc. 25). Największą pojemność sorpcyjną zarówno w poziomie ektopróchnicy, jak i poziomach mineral-nych zaobserwowano na siedlisku lasu świeżego, nieco mniej-szą na siedlisku boru mieszanego świeżego, następnie lasu mie-szanego świeżego, a najmniejszą pojemność odnotowano na siedlisku boru świeżego. Przekładając to na drzewostan, największą pojemność sorpcyjną, tak jak w latach ubiegłych, odnotowano w drzewostanie świerkowym, a najmniejszą – w drzewostanie sosnowym. Biorąc pod uwagę typy gleb, największą pojemność sorpcyjną zaobserwowano w glebie brunatnej, najmniejszą w glebie rdzawej.

Stałe powierzchnie obserwacyjne reprezentują różne zbiorowiska roślinne, należące do trzech klas: zbiorowiska borowe Vaccinio-Piceetea (79 powierzchni), zbiorowiska lasowe Querco-Fagetea (59 powierzchni) oraz zbiorowiska Quercetea roboris-petreae (10 powierzchni).

Na 44 powierzchniach w okresie 1998–2019 zmieniła się identyfikacja fitosocjologiczna zbiorowiska roślinnego, co – niezależnie od szczegółowych przyczyn – świadczy o zmianach składu gatunkowego i zachodzeniu procesów regeneracji/degeneracji w wymiarze lokalnym.

W 2019 r. na 148 powierzchniach zanotowano we wszystkich warstwach łącznie obecność 553 gatunków (wliczając porosty). W warstwie drzew wystąpiło 30 gatunków, a w warstwie krzewów 63 gatunki. W obrębie roślin naczyniowych runa zarejestrowano wystąpienie 331 gatunków, a w warstwie mchów i porostów – 207 gatunków.

Stwierdzono wzrost bogactwa gatunkowego oraz różnorodności w obrębie runa w kierunku z zachodu na wschód oraz – słabiej zarysowana tendencja – z północy na południe.

Odnotowano zróżnicowany poziom oddziaływań antropogenicznych na analizowanych powierzchniach. Jedynie 23 powierzchnie (głównie ubogie bory sosnowe Leucobryo-Pinetum) można uznać za słabo przekształcone i mało narażone na antropogeniczne oddziaływania o charakterze degradacyjnym, natomiast 20 powierzchni ma skład gatunkowy wyraźnie zakłócony, z dużym udziałem gatunków o charakterze ruderalnym.

Powierzchnie są relatywnie ubogie w rzadkie i chronione gatunki roślin naczyniowych.

9.

Ocena wpływu eutofizacji i zakwaszania na występowanie porostów i mszaków

10.

Charakterystyka odnowienia naturalnego

IV.

Badania na stałych powierzchniach obserwacyjnych monitoringu intensywnego

11.

Dynamika parametrów meteorologicznych w 2019 r.

12.

Poziom stężenia NO2 i SO2 w powietrzu na terenach leśnych

13.

Wielkość depozytu wnoszonego z opadami atmosferycznymi na terenach leśnych

14.

Opady podkorowe oraz roztwory glebowe na terenach leśnych

15.

Zmiany stężeń zanieczyszczeń gazowych, depozycji oraz składu roztworów glebowych po roku 2010

Literatura