Wstęp

Program monitoringu lasów w 2017 roku

I.

Monitoring lasów na stałych powierzchniach obserwacyjnych I rzędu

      Liczba powierzchni w lasach wszystkich form własności zawiera się w przedziale: 1) w układzie krain przyrodniczo-leśnych: od 41 w Krainie Sudeckiej do 4489 w Krainie Wielkopolsko-Pomorskiej, 2) w układzie regionalnych dyrekcji LP: od 66 w RDLP w Pile do 178 w RDLP w Białymstoku, 3) w układzie województw: od 40 w województwie opolskim do 207 w województwie mazowieckim.

      Liczby powierzchni wg gatunku panującego w drzewostanie wynoszą: powierzchnie z dominacją sosny – 1221, świerka – 81, jodły – 47, innych iglastych – 19, buka – 74, dębu – 137, brzozy – 186, olszy – 140, innych liściastych – 104 (tab. 2).

1.

Ocena poziomu uszkodzenia monitorowanych gatunków drzew
Jadwiga Małachowska

      Parametrami oceny poziomu uszkodzenia drzew są następujące charakterystyki: procentowy udział drzew zdrowych (klasa 0, defoliacja 0-10%), procentowy udział drzew uszkodzonych (klasy 2-4, defoliacja > 25% i drzewa martwe) oraz średnia defoliacja drzew. Klasa ostrzegawcza (klasa 1, drzewa lekko uszkodzone, od 11% do 25% defoliacji), rozumiana jako dopełnienie dające w sumie 100% drzew (po zsumowaniu klas od 0 do 4), w większości przypadków nie jest omawiana.

      Zróżnicowanie uszkodzenia monitorowanych gatunków drzew w 2017 r. oraz w pięcioleciu 2013-2017

      W 2017 r. średnia defoliacja wszystkich gatunków razem wynosiła 22,8% (ryc. 2), iglastych – 22,7%, a liściastych – 23,0%. Udział drzew zdrowych (do 10% defoliacji) gatunków razem wynosił 10,0%, a udział drzew uszkodzonych (powyżej 25% defoliacji) – 20,2%. Gatunki liściaste charakteryzowały się wyższym udziałem drzew zdrowych (13,7%) oraz wyższym udziałem drzew uszkodzonych (23,3%) niż gatunki iglaste (odpowiednio: 7,9% i 18,4%). Udział drzew w klasie ostrzegawczej (drzewa lekko uszkodzone, od 11% do 25% defoliacji) wynosił: gatunków razem – 69,8%, gatunków iglastych – 73,7%, a gatunków liściastych – 63,1% (rys. 2).

      W kolejnych latach pięciolecia 2013-2017 dla gatunków iglastych średnia defoliacja wynosiła: 21,6%, 21,8%, 21,6%, 22,4% i 22,7%; udział drzew zdrowych: 10,4%, 9,5%, 9,6%, 6,7% i 7,9%; a udział drzew uszkodzonych: 17,8%, 17,2%, 15,8%, 17,1% i 18,4%. Dla gatunków liściastych średnia defoliacja wynosiła: 21,4%, 22,2%, 21,4%, 23,2% i 22,9%; udział drzew zdrowych: 20,0%, 15,4%, 16,2%, 11,2% i 13,7%; a udział drzew uszkodzonych: 20,7%, 21,9%, 18,4%, 24,0% i 23,3%.

      Porównanie zmienności kondycji zdrowotnej gatunków iglastych łącznie i liściastych łącznie w pięcioleciu wykazało:

• W 2014 r. kondycja gatunków iglastych nie uległa zmianie, natomiast kondycja gatunków liściastych uległa pogorszeniu, nastąpił spadek udziału drzew zdrowych (o 4,6 punktu procentowego).

• W 2015 kondycja gatunków iglastych ponownie nie zmieniła się, natomiast kondycja gatunków liściastych tym razem poprawiła się, nastąpił spadek udziału drzew uszkodzonych (o 3,5 punktu procentowego).

• W 2016 r. nastąpiło niewielkie pogorszenie kondycji gatunków iglastych oraz wyraźne pogorszenie kondycji gatunków liściastych (spadek udziału drzew zdrowych o 5 punktów procentowych oraz wzrost udziału drzew uszkodzonych o 5,6 punktu procentowego).

• W 2017 r. nie odnotowano znaczącej zmiany w skali kraju.

      W 2017 roku kolejność gatunków od najzdrowszych do najbardziej uszkodzonych (ustalona na podstawie analizy trzech parametrów określających zdrowotność: udziału drzew zdrowych, udziału drzew uszkodzonych oraz średniej defoliacji) jest następująca: buk < jodła < olsza < inne liściaste < inne iglaste < sosna < świerk < brzoza < dąb (rys. 2 i rys. 3).

      W kolejnych latach pięciolecia 2013-2017 średnia defoliacja gatunków razem wynosiła: 21,6%, 21,9%, 21,5%, 22,7% i 22,8%; udział drzew zdrowych wynosił: 13,7%, 11,6%, 11,9%, 8,3% i 10,0%; udział drzew uszkodzonych: 18,8%, 18,9%, 16,7%, 19,5% i 20,2%.

      W latach 2014-2015 oraz w roku 2017 ogólna kondycja lasów nie uległa wyraźnej zmianie. W 2016 roku nastąpiło pogorszenie kondycji lasów, wyrażające się spadkiem udziału drzew zdrowych (o 3,6 punktu procentowego) oraz wzrostem udziału drzew uszkodzonych (o 2,8 punktu procentowego).

      Uszkodzenia monitorowanych gatunków drzew według form własności lasu w 2017 r.

      Porównanie poziomu zdrowotności monitorowanych gatunków wykonano w układzie czterech form własności: lasy w zarządzie Lasów Państwowych, lasy będące własnością osób fizycznych, lasy w granicach parków narodowych ^(*) oraz lasy innych form własności razem (tab. 3, rys. 4, 5, 6).

^(*) Na potrzeby opracowań monitoringu lasów utworzono grupę powierzchni zlokalizowanych w lasach parków narodowych, na którą składają się powierzchnie ‘w zarządzie parków narodowych’ (18 pow.) oraz powierzchnie położone w granicach parków narodowych mające inną formę własności (16 pow.): 12 pow. – ‘inne Skarbu Państwa’, 2 pow. – ‘wspólnot gruntowych’ i 2 pow. – ‘osób fizycznych’.

      Kategoria ‘inne iglaste’ w lasach będących własnością osób fizycznych, dąb i gatunki z kategorii ‘inne iglaste’ i ‘inne liściaste’ w parkach narodowych oraz jodła w lasach ‘innych własności razem’ – ze względu na małą liczebność próby (poniżej 30 drzew) zostały pominięte w przedstawionym poniżej omówieniu wyników.

      Sosna charakteryzowała się najwyższym uszkodzeniem w parkach narodowych, wysokim w lasach prywatnych, średnim w lasach ‘innych własności razem’ oraz najniższym w Lasach Państwowych. Udział drzew zdrowych wynosił odpowiednio: 1,6%, 5,7%, 8,6% i 7,3%, udział drzew uszkodzonych: 29,7%, 22,9%, 18,9% i 22,1%, a średnia defoliacja: 25,0%, 24,1%, 23,0% i 22,7% – tab. 3.

      Największe uszkodzenie świerka występowało w lasach parków narodowych, zanotowano tam najmniej drzew zdrowych (1,7%), najwięcej drzew uszkodzonych (43,6%) oraz najwyższą średnią defoliację (29,9%). Duże uszkodzenia występowały w lasach będących własnością osób fizycznych (9,7% drzew zdrowych, 36,2% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja równa 28,5%). Niższe uszkodzenie zanotowano w Lasach Państwowych, najniższe w lasach ‘innych własności razem’. W lasach tych dwóch kategorii własności udział drzew zdrowych wynosił odpowiednio: 13,3% i 15,3%, udział drzew uszkodzonych; 21,9% i 15,3%, a średnia defoliacja: 23,0% i 21,6%.

      Najbardziej uszkodzone jodły obserwowano w lasach parków narodowych (brak drzew zdrowych, 42,2% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja równa 30,3%). Znacznie lepszą kondycją charakteryzowały się jodły w Lasach Państwowych, najlepszą w lasach będących własnością osób fizycznych (odpowiednio: 19,0% i 31,8% drzew zdrowych, 18,8% i 9,9% drzew uszkodzonych, 21,3% i 17,3% wynosiła średnia defoliacja).

      Drzewa kategorii ‘inne iglaste’ okazały się zdrowsze w lasach ‘innych własności razem’ niż w lasach pozostających w zarządzie Lasów Państwowych. Udział drzew zdrowych wynosił odpowiednio: 26,2% i 8,9%, udział drzew uszkodzonych: 11,9% i 16,7%, a średnia defoliacja: 20,0% i 21,8%.

      Buk charakteryzował się najwyższym uszkodzeniem w parkach narodowych, wysokim w lasach prywatnych, średnim w Lasach Państwowych oraz najniższym w lasach ‘innych własności razem’. Udział drzew zdrowych wynosił odpowiednio: 28,0%, 35,5%, 33,1% i 28,6%, udział drzew uszkodzonych: 9,6%, 13,5%, 6,4% i 3,3%, a średnia defoliacja: 18,5%, 17,7%, 16,5% i 15,8%.

      Najbardziej uszkodzone dęby zarejestrowano w lasach ‘innych własności razem’ (brak drzew zdrowych, 65,3% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja – 32,9%). Duże uszkodzenia występowały w lasach państwowych, niższe – w lasach będących własnością osób fizycznych (odpowiednio: 3,6% i 5,8% drzew zdrowych, 36,2% i 26,7% drzew uszkodzonych, 26,0% i 24,2% średniej defoliacji).

     Największe uszkodzenie brzozy występowało w lasach parków narodowych (2,6% drzew zdrowych, 42,1% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja – 29,5%). Wysokie uszkodzenie zanotowano w lasach ‘innych własności razem’ (4,2% drzew zdrowych, 39,8% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja – 28,4%). W lasach będących własnością osób fizycznych uszkodzenie brzóz było niższe, a w Lasach Państwowych – najniższe (odpowiednio: 5,8% i 8,4% drzew zdrowych, 27,8% i 26,6% drzew uszkodzonych, 25,8% i 24,2% średniej defoliacji).

      Najwyższe uszkodzenie olszy występowało w lasach parków narodowych (6,7% drzew zdrowych, 28,0% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja – 25,3%). Wysokie uszkodzenie zanotowano w lasach zarządzanych przez Lasy Państwowe (13,4% drzew zdrowych, 14,3% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja – 21,2%). W lasach będących własnością osób fizycznych uszkodzenie olsz było niższe, a w lasach ‘innych własności razem’ – najniższe (odpowiednio: 14,6% i 19,0% drzew zdrowych, 10,8% i 10,3% drzew uszkodzonych, 20,0% i 18,3% średniej defoliacji).

      Uszkodzenie drzew z kategorii ‘inne liściaste’ nie wykazywało znacznego zróżnicowania w zależności od formy własności lasów. Udział drzew zdrowych zawierał się w przedziale od 21,4% do 30,6%, udział drzew uszkodzonych – w przedziale od 20,4% do 21,9%, a średnia defoliacja – w przedziale od 21,2% do 22,3%.

      Najwyższy poziom uszkodzenia drzew (gatunki razem) występował w lasach parków narodowych. Zarejestrowano tam najmniej (8,2%) drzew zdrowych, najwięcej drzew uszkodzonych (29,1%), najwyższa była też średnia defoliacja (25,3%).

      Obserwowany wyższy poziom defoliacji drzew w lasach parków narodowych związany jest z tym, że w tych lasach nie prowadzi się działalności gospodarczej, polegającej na wykonywaniu trzebieży i cięć sanitarnych, podczas których usuwa się drzewa uszkodzone i o obniżonej zdrowotności.

      Najmniej uszkodzone były drzewa w lasach pozostających w zarządzie Lasów Państwowych. Było tam 10,1% drzew zdrowych, najmniej drzew uszkodzonych (18,9%), średnia defoliacja była również najniższa (22,4%).

      Uszkodzenia monitorowanych gatunków drzew w zależności od wieku w 2017 r.

      Porównano kondycję zdrowotną (wyrażoną poziomem defoliacji) drzew młodszych (do 60 lat) i starszych (powyżej 60 lat) na tle stanu drzew w całym zakresie wiekowym (powyżej 20 lat).

      Ogółem dla wszystkich drzew objętych obserwacjami udział drzew zdrowych (do 10% defoliacji) wynosił 10,0%, udział drzew uszkodzonych (powyżej 25% defoliacji) – 20,2%, a średnia defoliacja – 22,8%. Wśród drzew młodszych zanotowano 10,6% drzew zdrowych, 18,9% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja wynosiła 22,5%. Wśród drzew starszych udział drzew zdrowych był niższy i wynosił 9,5%, udział drzew uszkodzonych był wyższy i wynosił 21,1%, średnia defoliacja również była wyższa – 23,0%.

      Taki układ udziału drzew zdrowych i uszkodzonych oraz średniej defoliacji w grupach wiekowych wskazuje na niewielkie obniżanie się kondycji drzew w zestawieniu ‘gatunki razem’ wraz ze wzrostem wieku drzew. Powyższa zależność nie została stwierdzona w odniesieniu do gatunków ‘iglastych razem’, natomiast jest silniejsza w przypadku gatunków ‘liściastych razem’. Udział drzew zdrowych, drzew uszkodzonych oraz średnia defoliacja wynosiły odpowiednio: dla gatunków ‘iglastych razem’ – 7,6%, 18,9%, 22,9% u drzew młodszych i 8,1%, 18,1%, 22,6% u drzew starszych oraz dla gatunków ‘liściastych razem’ – 15,4%, 19,0%, 21,9% u drzew młodszych i 12,2%, 26,8%, 23,8% u drzew starszych. Obserwowana w 2017 r. zależność kondycji drzew ‘gatunki razem’ i ‘liściaste razem’ od wieku była również opisywana w latach 2006-2010 i 2012-2016. W 2011 r. nie odnotowano takiej zależności.

      W układzie gatunków – spadek kondycji drzew związany z wiekiem (wyrażony wzrostem defoliacji) zaobserwowano: wysoki wśród dębów i brzóz, znaczący – wśród buków, gatunków z grupy ‘inne liściaste’ oraz gatunków z grupy ‘inne iglaste’, niewielki – wśród świerków i jodeł. Nie zanotowano tej zależności u sosny i olszy.

      Uszkodzenie monitorowanych gatunków drzew w układzie regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych w 2017 r.

      Najzdrowsze okazały się drzewa w lasach RDLP w Szczecinie (17,7% drzew zdrowych, 13% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja – 19,8%) i RDLP w Szczecinku (11,5% drzew zdrowych, 7,6% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja – 18,7%). W niewiele gorszej kondycji były drzewa w lasach RDLP w Gdańsku i RDLP w Pile (8% drzew zdrowych, 6,5% i 11,2% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja równa 19,5% i 20,5%). Dobrą kondycją charakteryzowały się drzewa w lasach RDLP w Krakowie, gdzie udział drzew zdrowych był najwyższy w zestawieniu (24,8%), ale jednocześnie udział drzew uszkodzonych był dość wysoki (23%), średnia defoliacja wynosiła 21,4% (rys. 7).

      Regionalne dyrekcje LP w Łodzi, Radomiu, Olsztynie i Toruniu zaliczone zostały do grupy rdLP o średnim poziomie uszkodzenia drzew, średnia defoliacja w tych rdLP wynosiła 22%. W RDLP w Łodzi i RDLP w Radomiu zarówno udziały drzew zdrowych (15,1% i 15,5%), jak i udziały drzew uszkodzonych (20,1% i 21,5%) były dość wysokie. W RDLP w Olsztynie i RDLP w Toruniu udziały drzew zdrowych były niskie (4,7% i 6,6%), ale jednocześnie i udziały drzew uszkodzonych (12% i 14%) nie były wysokie.

      Lasy w rdLP w Krośnie, Zielonej Górze, Białymstoku i Warszawie charakteryzowały się wysokim poziomem uszkodzenia drzew. W RDLP w Krośnie i RDLP w Zielonej Górze udziały drzew zdrowych były wyższe (13,5% i 12%), w RDLP w Białymstoku i RDLP w Warszawie – niskie (5,5% i 5,9%). Udziały drzew uszkodzonych zawierały się w przedziale od 18,1% do 24,8%, a średnia defoliacja – w przedziale od 23,1% do 24,0%. Do grupy rdLP o wysokim uszkodzeniu należą również RDLP w Lublinie i RDLP we Wrocławiu. W tych rdLP udziały drzew zdrowych wynoszą 7,7% i 11,8%, udziały drzew uszkodzonych są wysokie i wynoszą 26% i 30,1%, średnia defoliacja, również wysoka, wynosi 24% i 24,6%.

     Najbardziej uszkodzone były drzewa w lasach RDLP w Katowicach i RDLP w Poznaniu. Zanotowano tu niski udział drzew zdrowych (5,9% i 4,7%), bardzo wysoki udział drzew uszkodzonych (28,4% i 31,9%) i najwyższą średnią defoliację (25,3% i 25,8%) (rys. 7).

      Uszkodzenie drzew w układzie województw w 2017 r.

      Najzdrowsze okazały się drzewa (gatunki razem) w lasach województw zachodniopomorskiego i pomorskiego (odpowiednio: 16,7% i 8,3% drzew zdrowych, 10,9% i 6,3% drzew uszkodzonych oraz 19,2% i 19,1% średniej defoliacji (rys. 8).

      Dobrą kondycją charakteryzowały się drzewa w lasach województwa małopolskiego: 20,9% drzew zdrowych, 22,5% drzew uszkodzonych i 22,2% średniej defoliacji.

      Województwa: świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie, lubuskie, łódzkie, podkarpackie i kujawsko-pomorskie można zaliczyć do grupy województw o średnim poziomie uszkodzenia drzew – średnia defoliacja nie przekraczała 23,3%, natomiast udziały drzew zdrowych i uszkodzonych były zróżnicowane (wynosiły odpowiednio: od 5,6% do 16,6% i od 12,7% do 23,2%).

      Lasy w województwach lubelskim, podlaskim, mazowieckim, wielkopolskim, śląskim i dolnośląskim charakteryzowały się wysokim poziomem uszkodzenia drzew. Udział drzew zdrowych zawierał się w przedziale od 3,9% do 11,7%, udział drzew uszkodzonych – od 21,1% do 29,9%, średnia defoliacja – od 23,5% do 24,5%.

      Najbardziej uszkodzone były drzewa w lasach województwa opolskiego (najniższy udział drzew zdrowych – 0,9%, najwyższy udział drzew uszkodzonych – 31,3% i najwyższa średnia defoliacja – 25,6%) (rys. 8).

      Uszkodzenie drzew w układzie krain przyrodniczo-leśnych w 2017 r. oraz w pięcioleciu 2013-2017.

      W 2017 r. najzdrowsze okazały się drzewa w lasach Krainy Bałtyckiej: zanotowano wysoki w porównaniu z innymi krainami udział drzew zdrowych (12,8%), najniższy udział drzew uszkodzonych (10,0%) i najniższą średnią defoliację (19,6%). (rys. 9).

      Niewiele gorszą kondycją charakteryzowały się drzewa w Krainie Karpackiej: najwyższy wśród krain udział drzew zdrowych (19,8%), udział drzew uszkodzonych na średnim poziomie (18,7%) i niska średnia defoliacja (21,6%).

      Krainy: Mazursko-Podlaska i Wielkopolsko-Pomorska zaliczone zostały do grupy krain o średnim poziomie uszkodzenia drzew. Zanotowano niski udział drzew zdrowych (6,4% i 7,9%) oraz niezbyt wysoki udział drzew uszkodzonych (16,8% i 18,9%), średnia defoliacja wynosiła 23,2% i 22,5%.

      Lasy Krain: Sudeckiej, Małopolskiej i Mazowiecko-Podlaskiej charakteryzowały się podwyższonym poziomem uszkodzenia drzew. W Krainach Sudeckiej i Małopolskiej udziały drzew zdrowych utrzymywały się na poziomie od 12% do 14%, udział drzew uszkodzonych i średnia defoliacja były wysokie (26,3% i 28,2% drzew uszkodzonych oraz 23,8% i 24,0% średniej defoliacji). W Krainie Mazowiecko-Podlaskiej zarówno udział drzew zdrowych, jak i udział drzew uszkodzonych był nieco niższy (odpowiednio: 5,5% i 21,9%), średnia defoliacja wynosiła 23,9%.

      Najbardziej uszkodzone były drzewa w lasach Krainy Śląskiej: niski udział drzew zdrowych (7,6%), najwyższy w zestawieniu udział drzew uszkodzonych (28,6%) i najwyższa średnia defoliacja (25,0%).

      Porównano kondycję monitorowanych gatunków drzew w lasach poszczególnych krain przyrodniczo-leśnych. Ze względu na zbyt małą liczbę drzew (do 30 sztuk) poszczególnych gatunków w kilku krainach wyłączono z analizy: sosnę w Krainie Sudeckiej, świerk – w Krainie Mazowiecko-Podlaskiej, jodłę – w sześciu krainach (oprócz Karpackiej i Małopolskiej), buk – w Krainie Mazowiecko-Podlaskiej i Krainie Mazursko-Podlaskiej oraz olszę – w Krainie Sudeckiej. Udziały drzew monitorowanych gatunków i grup gatunków w klasach defoliacji 2-4 przedstawia rys. 11.

      Najzdrowsze sosny, dęby oraz brzozy występowały w Krainie Bałtyckiej, najzdrowsze świerki – w Krainie Śląskiej, jodły – w Krainie Karpackiej, buki – w Krainie Małopolskiej, olsze – w Krainie Wielkopolsko-Pomorskiej. Średnie defoliacje wynosiły odpowiednio: 19,4%, 23,1%, 19,3%, 18,6%, 19,4%, 16,2%, 18,7%.

      Najwyższy poziom uszkodzenia sosny występował w lasach Krainy Mazowiecko-Podlaskiej i Krainy Śląskiej, świerka i jodły – w Krainie Małopolskiej, dębu – w Krainie Sudeckiej, buka i brzozy – w Krainie Śląskiej, natomiast olszy – w Krainie Karpackiej. Średnie defoliacje wynosiły odpowiednio: 24,3%, 34,4%, 26,2%, 28,7%, 19,9%, 29,8%, 30,9%.

     Zmienność geograficzna uszkodzenia drzew (gatunki razem) w pięcioleciu 2013-2017 była różna w różnych regionach kraju. Porównano wyniki obserwacji w układzie krain przyrodniczo-leśnych – rys. 12.

     Kondycja drzew w lasach Krainy Bałtyckiej przez całe pięciolecie była bardzo dobra. Udział drzew uszkodzonych był niewielki, wyrównany, wynosił 14,5% w 2013 r. oraz 10,0% w 2017 r. Udział drzew zdrowych oraz średnia defoliacja wynosiły odpowiednio: 18,3% i 20,0% na początku pięciolecia oraz 12,8% i 19,6% na końcu.

      Kraina Karpacka charakteryzowała się średnim, dość stabilnym poziomem uszkodzenia drzew w lasach w pięcioleciu. W 2013 r. udział drzew zdrowych wynosił 21,7%, udział drzew uszkodzonych 17,1%, a średnia defoliacja – 20,6%. W kolejnych latach pięciolecia parametry te nie ulegały dużym zmianom i ostatecznie w 2017 r. wynosiły odpowiednio: 19,8%, 18,7% i 21,7%.

      Drzewa w lasach Krainy Małopolskiej charakteryzowały się wysokim poziomem uszkodzenia na tle innych krain. W 2013 r. udział drzew zdrowych wynosił 9,5%, udział drzew uszkodzonych – 24,6%, a średnia defoliacja – 23,5%. W latach 2013-2015 uszkodzenie zmalało, a w latach 2015-2017 – wzrosło do poziomu nieco wyższego, niż było na początku pięciolecia.

      Krainy Sudecka i Śląska wykazują podobną zmienność uszkodzenia drzew w lasach w pięcioleciu. Są to krainy, które na początku pięciolecia charakteryzowały się najwyższym, ponad 30%, udziałem drzew w klasach 2-4. W 2014 r. udział ten znacznie obniżył się (do 17%, osiągając poziom średni w skali kraju), natomiast w następnych latach stale rósł i ostatecznie w 2017 r. osiągnął poziom niewiele niższy niż w 2013 r. (ok. 28% udziału drzew uszkodzonych, najwyższe uszkodzenia w porównaniu z innymi regionami). Średnia defoliacja wynosiła w tych krainach w 2013 r. odpowiednio 24,3% i 24,8%, a w 2017 r. – 25,0% i 23,8%.

      Krainy Mazursko-Podlaska i Mazowiecko-Podlaska charakteryzują się podobnym przebiegiem zmienności uszkodzenia drzew w lasach w pięcioleciu. Jednak poziom uszkodzenia drzew w tych krainach jest różny, w pierwszej – niższy, a w drugiej – wyższy. Na początku pięciolecia udział drzew zdrowych wynosił odpowiednio: 20,8% i 9,4%, udział drzew uszkodzonych – 15,7% i 20,5%, a średnia defoliacja – 20,2% i 22,6%. W 2017 r. wartości te wynosiły odpowiednio: 6,4% i 5,5% drzew zdrowych, 16,8% i 21,9% drzew uszkodzonych oraz 23,2% i 23,9% średniej defoliacji.

      W Krainie Wielkopolsko-Pomorskiej kondycja drzew w lasach uległa znacznemu pogorszeniu. Na początku pięciolecia drzewa charakteryzowały się niskim poziomem uszkodzenia na tle innych krain (11,5% drzew zdrowych, 11,6% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja równa 19,9%), natomiast w 2017 r. uszkodzenie wzrosło do poziomu średniego (udział drzew zdrowych zmniejszył się do 7,9%, udział drzew uszkodzonych oraz średnia defoliacja wzrosły, odpowiednio do 18,9% i 22,5%).

      Uszkodzenie drzew w układzie parków narodowych w 2017 r.

      Ogółem w parkach narodowych poddano obserwacjom 680 drzew (na 34 powierzchniach), w tym 185 sosen (w 9 parkach), 117 świerków (w 7 parkach), 45 jodeł (w 5 parkach), 18 drzew z kategorii ‘inne iglaste’ (w 2 parkach), 125 buków (w 6 parkach), 12 dębów (w 1 parku), 76 brzóz (w 4 parkach), 75 olszy (w 4 parkach), 27 drzew z kategorii ‘inne liściaste’ (w 3 parkach).

      Udział drzew zdrowych wśród wszystkich drzew poddanych obserwacjom wynosił 8,2%, udział drzew uszkodzonych – 29,1%, średnia defoliacja – 25,3%. Gatunki ‘iglaste razem’ charakteryzowały się wyższym uszkodzeniem niż gatunki ‘liściaste razem’. Wśród ‘iglastych razem’ udział drzew zdrowych wynosił 1,6%, udział drzew uszkodzonych – 34,8%, a średnia defoliacja – 27,2%. Wśród ‘liściastych razem’ wartości porównywanych parametrów wynosiły odpowiednio: 15,9%, 22,5% i 23,1%.

      Porównano poziom uszkodzenia poszczególnych gatunków w parkach narodowych, z wyłączeniem dębu, gatunków z kategorii ‘inne iglaste’ i ‘inne liściaste’ (ze względu na małą liczebność próby – poniżej 30 drzew). Najlepszą kondycją charakteryzował się buk, średnią – sosna i olsza. Brzoza i świerk charakteryzowały się mocno osłabioną kondycją. Jodła była najbardziej uszkodzona.

      Ze względu na małą liczbę drzew poddanych analizie uszeregowanie parków narodowych od najzdrowszych do najbardziej uszkodzonych jest wysoce niepewne.

      Regionalne dyrekcje LP uszeregowane grupami według kondycji drzew w lasach (2017 r.) od najzdrowszych do najbardziej uszkodzonych: Szczecin, Szczecinek < Kraków, Gdańsk, Piła < Łódź, Radom, Olsztyn, Toruń < Krosno, Białystok, Zielona Góra, Warszawa < Wrocław, Lublin < Katowice, Poznań.

      Województwa uszeregowane grupami według kondycji drzew w lasach (2017 r.) od najzdrowszych do najbardziej uszkodzonych: zachodniopomorskie, pomorskie < małopolskie < świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie, lubuskie < łódzkie, podkarpackie, kujawsko-pomorskie < lubelskie, podlaskie < dolnośląskie, śląskie < wielkopolskie, mazowieckie < opolskie.

      Krainy przyrodniczo-leśne uszeregowane grupami według kondycji drzew w lasach (2017 r.) od najzdrowszych do najbardziej uszkodzonych: Bałtycka < Karpacka < Mazursko-Podlaska, Wielkopolsko-Pomorska < Sudecka, Małopolska, Mazowiecko-Podlaska < Śląska.

2.

Ocena symptomów i przyczyn uszkodzeń drzew

3.

Wpływ warunków pogodowych na zdrowotność drzewostanów

4.

Susze na terenie Polski w latach 2010-2017 i ich wpływ na defoliację

II.

Badania na stałych powierzchniach obserwacyjnych monitoringu intensywnego (SPO MI)

5.

Wielkość depozytu wnoszonego z opadami atmosferycznymi

6.

Poziom koncentracji NO₂ i SO₂ w powietrzu

7.

Opady podkoronowe oraz roztwory glebowe

Literatura