|
5.
|
Zmiany składu gatunkowego w drzewostanach w
dziesięcioleciu 2007-2016
Grzegorz Zajączkowski, Jerzy Wawrzoniak
W roku 2016 upłynął 10-letni okres
realizacji oceny stanu zdrowotnego drzew na
powierzchniach obserwacyjnych monitoringu
lasu (SPO) zintegrowanych z siecią
wielkoobszarowej inwentaryzacji stanu lasu.
W tym okresie nie tylko wzrosła liczba
powierzchni, na których wykonuje się ocenę
drzew, co było spowodowane zwiększeniem się
rzeczywistej powierzchni leśnej i
powierzchni ujawnionej w wyniku
porządkowania ewidencji gruntów i budynków,
ale także stwierdzono większą liczbę
ocenianych gatunków.
Stałe powierzchnie obserwacyjne I rzędu
monitoringu lasów są rozmieszczone
w regularnej sieci 8 x 8 km. Każda
powierzchnia zawiera 20 drzew próbnych
wybranych z drzewostanu panującego, które
podlegają corocznej ocenie. W 2007 roku
odnotowano 41 140 drzew próbnych, a w roku
2016 – 43 976 drzew. Zmiany liczby drzew w
10-letnim okresie, które skutkowały zmianą
składu gatunkowego, wynikały głównie z dwóch
przyczyn. Pierwszą przyczyną był ubytek
powierzchni obserwacyjnych z powodu wycięcia
drzewostanu w procesie użytkowania
(powierzchnia przechodzi w stan oczekiwania)
lub przeznaczenie gruntu na cele nieleśne
(powierzchnia wypada z ewidencji). Drugą
przyczyną było aktywowanie powierzchni
oczekujących, jeżeli wiek drzewostanu
przekroczył 20 lat. Zmiany składu
gatunkowego drzewostanu mogły być skutkiem
obumierania drzew próbnych lub ich wycinania
w trakcie trzebieży. W tej sytuacji
wybierano losowo kolejne drzewa,
uzupełniając ich liczbę do 20. Odnotowane
zmiany w składzie gatunkowym na
powierzchniach SPO I rzędu wynikają więc
głównie z procesów związanych z gospodarką
leśną i zmianami środowiskowymi.
W roku 2007 na powierzchniach obserwacyjnych
monitoringu lasu stwierdzono 23
rodzaje/gatunki drzew, spośród których
największy udział wykazały: sosna (58,1%),
brzoza (9,7%), dąb (7,2%), świerk (6,0%) i
olsza (5,9%).
W roku 2016 wykazano już 26
rodzajów/gatunków drzew, a pojawiające się
nowe taksony to śliwa, głóg i kasztanowiec.
Okresowo,
w kilku latach 10-lecia, pojawiała się także
jabłoń. Największy udział nadal dotyczył
sosny (56,1%), brzozy (10,2%), dębu (8,0%),
olszy (6,5%) i świerka (5,1%). Przedstawione
dane wskazują na stopniowe zmniejszanie się
udziału gatunków iglastych (sosna o 2,0
punkty procentowe, świerk o 0,9 pp.) i
wzrost udziału gatunków liściastych (dąb o
0,8 pp., olsza o 0,6 pp. i brzoza o 0,5
pp.). Ponadto, świerk jako jedyny spośród
głównych gatunków lasotwórczych, wykazał
spadek (o 235 szt.) rzeczywistej liczby
ocenianych żywych drzew na powiedzeniach SPO.
Dla porównania, dla sosny, której udział
zmalał o 2 pp. stwierdzono wzrost liczby
drzew o 766 szt. Inne rodzaje/gatunki,
których liczebność spadła, to: robinia,
topole i jarząb. Z kolei największą dynamiką
wzrostu liczebności wykazały się
rodzaje/gatunki raczej rzadko spotykane w
składach gatunkowych drzewostanów, tj.:
czeremcha (z 1 drzewa w 2007 roku do 47
drzew
w roku 2016), daglezja (z 2 do 13 drzew),
wierzby (z 33 do 88 drzew) oraz czereśnia (z
35 do 68 drzew).
Największy wzrost liczby rodzajów/gatunków
drzew leśnych ocenianych na powierzchniach
SPO w obrębie krain przyrodniczo-leśnych
stwierdzono w Krainie Mazowiecko-Podlaskiej,
wysoki – w Krainie Wielkopolsko-Pomorskiej.
Na pierwszym obszarze odnotowano 6 nowych
rodzajów/gatunków, tj.: buk, wiąz, gruszę,
czeremchę, robinię i wierzbę. Z kolei w
Krainie Wielkopolsko-Pomorskiej pojawiły
się: grusza, czereśnia, czeremcha i lipa.
W pozostałych krainach zmiany były mniejsze:
w Krainie Bałtyckiej i Krainie Śląskiej
pojawiły się po 3 nowe rodzaje/gatunki
(odpowiednio: daglezja, czeremcha i
kasztanowiec oraz jodła, robinia i wierzba),
w Krainie Karpackiej i Sudeckiej odnotowano
po 2 nowe rodzaje/gatunki (daglezja i śliwa
oraz topola i wierzba), zaś w Krainie
Małopolskiej – jeden gatunek, tj. czeremchę.
Spadek liczebności rodzajów/gatunków
stwierdzono tylko w Krainie
Mazursko-Podlaskiej, w której na
powierzchniach SPO pojawiła się czeremcha,
zaś zniknęły grusza i topola. Także w
Krainie Sudeckiej ubył jeden rodzaj, tj.
jarząb.
W 2016 r. w porównaniu z 2007 r. na
powierzchniach SPO I rzędu stwierdzono
większą liczbę ocenianych rodzajów/gatunków,
co potwierdza tezę o wzrastającej
różnorodności biologicznej w polskich
lasach. W roku 2007 stwierdzono 23
rodzaje/gatunki drzew, wśród których
największy udział miały: sosna (58,1%),
brzoza (9,7%), dąb (7,2%), świerk (6,0%) i
olsza (5,9%). W roku 2016 wykazano już 26
rodzajów drzew, a pojawiające się nowe
taksony to śliwa, głóg i kasztanowiec.
Największy udział nadal dotyczył sosny
(56,1%), brzozy (10,2%), dębu (8,0%), olszy
(6,5%) i świerka (5,1%).
W dziesięcioleciu 2007-2016 następowało
stopniowe zmniejszanie się udziału gatunków
iglastych (sosny o 2,0 punkty procentowe,
świerka o 0,9 pp.) i wzrost udziału gatunków
liściastych (dębu o 0,8 pp., olszy o 0,6 pp.
i brzozy o 0,5 pp.).
Największy wzrost liczby rodzajów/gatunków
drzew leśnych ocenianych na powierzchniach
monitoringowych w obrębie krain
przyrodniczo-leśnych stwierdzono w Krainie
Mazowiecko-Podlaskiej, wysoki – w Krainie
Wielkopolsko-Pomorskiej. Na pierwszym
obszarze odnotowano sześć nowych
rodzajów/gatunków (buk, wiąz, gruszę,
czeremchę, robinię i wierzbę), na drugim –
cztery rodzaje/gatunki (gruszę, czereśnię,
czeremchę i lipę).
Stwierdzony w ostatnim dziesięcioleciu
spadek udziału rodzajów/gatunków iglastych w
ogólnej liczbie drzew na SPO I rzędu
wynoszący 2,75 punktu procentowego
najwyraźniej zaznaczył się w przypadku
świerka w Krainie Sudeckiej (spadek o 6,2
pp.) i Krainie Karpackiej (spadek o 4,9 pp.)
oraz sosny w Krainie Śląskiej (-4,4 pp.) i
Krainie Mazowiecko-Podlaskiej (-4,0 pp.).
Duży wzrost udziału wśród rodzajów/gatunków
liściastych dotyczył dębu, jesionu i topoli
w Krainie Sudeckiej (odpowiednio o 2,4 pp.,
1,6 pp. i 1,6 pp.), nieco mniejszy – olszy w
Krainie Mazowiecko-Podlaskiej (o 1,4 pp.) i
Krainie Wielkopolsko-Pomorskiej (o 1,3 pp.).
|
