Wstęp

Program monitoringu lasów w 2016 roku

I.

Monitoring lasów na stałych powierzchniach obserwacyjnych I rzędu

      Liczba powierzchni w lasach wszystkich form własności zawiera się w przedziale: 1) w układzie krain przyrodniczo-leśnych: od 43
w Krainie Sudeckiej do 407 w Krainie Wielkopolsko-Pomorskiej, 2) w układzie regionalnych dyrekcji LP: od 64 w RDLP w Pile do 178 w RDLP w Białymstoku, 3) w układzie województw: od 39 w województwie opolskim do 205 w województwie mazowieckim.

      Liczby powierzchni wg gatunku panującego w drzewostanie wynoszą: powierzchnie z dominacją sosny – 1224, świerka – 84, jodły – 47, innych iglastych – 18, buka – 74, dębu – 135, brzozy – 180, olszy – 134, innych liściastych – 105 (Tab. 2).

1.

Ocena poziomu uszkodzenia monitorowanych gatunków drzew
Jadwiga Małachowska

      Parametrami oceny poziomu uszkodzenia drzew są następujące charakterystyki: procentowy udział drzew zdrowych (klasa 0, defoliacja 0-10%), procentowy udział drzew uszkodzonych (klasy 2-4, defoliacja > 25% i drzewa martwe) oraz średnia defoliacja drzew. Klasa ostrzegawcza (klasa 1, drzewa lekko uszkodzone, od 11% do 25% defoliacji), rozumiana jako dopełnienie dające w sumie 100% drzew
(po zsumowaniu klas od 0 do 4), w większości przypadków nie jest omawiana.

      Zróżnicowanie uszkodzenia monitorowanych gatunków drzew

      Średnia defoliacja wszystkich gatunków razem wynosiła 22,7%, iglastych – 22,4%, a liściastych – 23,2%. Udział drzew zdrowych
(do 10% defoliacji) gatunków razem wynosił 8,3%, a udział drzew uszkodzonych (powyżej 25% defoliacji) – 19,5%. Gatunki liściaste charakteryzowały się wyższym udziałem drzew zdrowych (11,2%) oraz wyższym udziałem drzew uszkodzonych (24,0%) niż gatunki iglaste (odpowiednio: 6,7% i 17,1%). Udział drzew w klasie ostrzegawczej (drzewa lekko uszkodzone, od 11% do 25% defoliacji) wynosił: gatunków razem – 72,2%, gatunków iglastych – 76,3%, a gatunków liściastych – 64,8% (Rys. 3).

      W celu określenia istotności różnic defoliacji poszczególnych gatunków drzew wykonano analizę wariancji na zbiorze wartości defoliacji siedmiu grup głównych gatunków lasotwórczych. Dla wzmocnienia mocy testów zbiór danych pomniejszono o wartości odstające (wartości defoliacji powyżej 40%, stanowiące około 5% wszystkich danych). Analiza wykazała występowanie istotnej różnicy w defoliacji pomiędzy analizowanymi gatunkami drzew (F(6)=301,20; p<0,001; h²=0,05). Siła związku mierzona parametrem h² okazała się słaba, to znaczy, że przynależność do gatunku drzewa w małym stopniu tłumaczyła wariancję defoliacji występującą w całym zbiorze analizowanych drzew. Jodła i olsza to para gatunków drzew, pomiędzy którymi różnica w defoliacji była nieistotna statystycznie. Różnice defoliacji pomiędzy pozostałymi parami gatunków były istotne statystycznie. Silny efekt różnicy (wskaźnik d Cohena ≈ 0,80) wystąpił pomiędzy: dębem a bukiem, dębem a olszą oraz brzozą a bukiem. Zróżnicowanie wartości średniej defoliacji pomiędzy gatunkami w kraju (po odrzuceniu wartości odstających) przedstawia rysunek 2.

      W 2016 roku kolejność gatunków od najzdrowszych do najbardziej uszkodzonych (ustalona na podstawie analizy trzech parametrów określających zdrowotność: udziału drzew zdrowych, udziału drzew uszkodzonych oraz średniej defoliacji) jest następująca: buk < olsza, jodła < inne liściaste < inne iglaste < sosna < świerk < brzoza < dąb.

      W kolejnych latach pięciolecia 2012-2016 średnia defoliacja gatunków razem wynosiła: 22,8%, 21,6%, 21,9%, 21,5% i 22,7%; udział drzew zdrowych wynosił: 11,3%, 13,7%, 11,6%, 11,9% i 8,3%; udział drzew uszkodzonych: 23,4%, 18,8%, 18,9%, 16,7% i 19,5%.

      W latach 2012 oraz 2014-2015 zmiany kondycji lasów były niewielkie. W 2013 r., w porównaniu z 2012 r., odnotowano poprawę stanu lasów: wzrost udziału drzew zdrowych (o 2,5 punktu procentowego) oraz spadek udziału drzew uszkodzonych (o 4,6 punktu procentowego). W latach 2014-2015 ogólna kondycja lasów nie uległa wyraźnej zmianie. W 2016 roku nastąpiło pogorszenie, wyrażające się spadkiem udziału drzew zdrowych (o 3,6 punktu procentowego) oraz wzrostem udziału drzew uszkodzonych (o 2,8 punktu procentowego).

      Uszkodzenia monitorowanych gatunków drzew według form własności lasu

      Porównanie poziomu zdrowotności monitorowanych gatunków wykonano w układzie czterech form własności: lasy w zarządzie Lasów Państwowych, lasy będące własnością osób fizycznych, lasy w granicach parków narodowych^(*) oraz lasy innych form własności razem (Rys. 3, 4, 5).

      Kategoria ‘inne iglaste’ w lasach będących własnością osób fizycznych, dąb i gatunki z kategorii ‘inne iglaste’ i ‘inne liściaste’ w parkach narodowych oraz jodła w lasach ‘innych własności razem’– ze względu na małą liczebność próby (poniżej 30 drzew) zostały pominięte w przedstawionym poniżej omówieniu wyników.

      Poziom uszkodzenia sosny w parkach narodowych i w lasach będących własnością osób fizycznych nie wykazywało znaczących różnic, było natomiast wyższe niż w lasach dwóch pozostałych form własności. Z kolei uszkodzenie drzew tego gatunku w lasach Lasów Państwowych było nieco niższe niż w lasach ‘innych własności razem’. Średnia defoliacja drzew w lasach czterech analizowanych kategorii własności wynosiła: 21,7% (Lasy Państwowe), 22,3% (inne), 24,1% (osób fizycznych) i 24,2% (parki narodowe). – Tab. 3.

    Największy poziom uszkodzenia świerka zarejestrowano w lasach parków narodowych. Nie odnotowano tam drzew zdrowych, udział drzew uszkodzonych wynosił 37,3% (pozostałe drzewa zaliczone zostały do klasy ostrzegawczej), a średnia defoliacja – 31,3%. Duże uszkodzenia występowały w lasach będących własnością osób fizycznych (7,4% drzew zdrowych, 35,6% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja – 27,5%). Niższe uszkodzenia występowały w lasach Lasów Państwowych oraz w lasach ‘innych własności razem’.

      Jodły o największym poziomie uszkodzenia zaobserwowano w lasach parków narodowych (brak drzew zdrowych, 44,4% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja – 27,3%). Mniej uszkodzone były jodły w lasach pozostających w zarządzie Lasów Państwowych, najmniej – w lasach będących własnością osób fizycznych (odpowiednio: 14,5% i 26,0% drzew zdrowych, 18,6% i 10,0% drzew uszkodzonych, 21,9% i 17,7% średniej defoliacji).

      Drzewa kategorii ‘inne iglaste’ okazały się zdrowsze w lasach ‘innych własności razem’ niż w lasach pozostających w zarządzie Lasów Państwowych. Udział drzew zdrowych wynosił odpowiednio: 26,2% i 7,9%, udział drzew uszkodzonych: 9,5% i 14,1%, średnia defoliacja: 19,0% i 21,4%.

      Największy poziom uszkodzenia buków występowało w lasach parków narodowych, zanotowano tam najmniej drzew zdrowych
(18,5%), najwięcej drzew uszkodzonych (16,9%) oraz najwyższą średnią defoliację (20,2%).

      Największy poziom uszkodzenia dębów obserwowano w lasach ‘innych własności razem’ (0,7% drzew zdrowych, 68,7% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja – 34,1%). Dęby w lasach w zarządzie Lasów Państwowych i w lasach będących własnością osób fizycznych były mniej uszkodzone (odpowiednio: 3,2% i 5,3% drzew zdrowych, 32,6% i 26,7% drzew uszkodzonych, 25,4% i 24,7% średniej defoliacji).

      Największy poziom uszkodzenia brzóz występował w lasach parków narodowych (brak drzew zdrowych, 45,7% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja – 31,1%). Wysokie uszkodzenie zanotowano w lasach ‘innych własności razem’ (2,6% drzew zdrowych, 39,3% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja – 27,4%). W lasach pozostałych dwóch form własności uszkodzenie brzóz było niższe i nieróżniące się między sobą (6,5% drzew zdrowych, 30% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja około 25%).

      Największy poziom uszkodzenia olszy zanotowano w lasach parków narodowych (3,3% drzew zdrowych, 29,5% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja – 24,5%). Uszkodzenia na średnim poziomie występowały w lasach w zarządzie Lasów Państwowych i w lasach będących własnością osób fizycznych (9,7% i 18,8% drzew zdrowych, 15,5% i 10,2% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja – 21,7% i 19,6%). Najniższe uszkodzenia obserwowano w lasach ‘innych własności razem’ (19,0% drzew zdrowych, 1,7% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja – 15,4%).

      Poziom uszkodzenia drzew kategorii ‘inne liściaste’ nie wykazywał znaczącego zróżnicowania w zależności od formy własności lasów. Średnia defoliacja zawierała się w przedziale od 22,0% (lasy ‘innych własności razem’) do 22,7% (Lasy Państwowe).

      Największy poziom uszkodzenia drzew (gatunki razem) występował w lasach parków narodowych. Zarejestrowano tam najmniej (5,5%) drzew zdrowych, najwięcej drzew uszkodzonych (28,5%), najwyższa była też średnia defoliacja (25,6%).

      Obserwowany wyższy poziom defoliacji drzew w lasach parków narodowych związany jest z tym, że w tych lasach nie prowadzi się działalności gospodarczej, polegającej na wykonywaniu trzebieży i cięć sanitarnych, podczas których usuwa się drzewa uszkodzone i o obniżonej zdrowotności.

      Najmniejszy poziom uszkodzenia drzewa zanotowano w Lasach Państwowych. Było tam 8,0% drzew zdrowych, najmniej drzew uszkodzonych (18,0%), średnia defoliacja była również najniższa (22,3%).

      Uszkodzenia monitorowanych gatunków drzew w zależności od wieku

      Porównano kondycję zdrowotną (wyrażoną poziomem defoliacji) drzew młodszych (do 60 lat) i starszych (powyżej 60 lat) na tle stanu drzew w całym zakresie wiekowym (powyżej 20 lat).

      Udział drzew zdrowych (do 10% defoliacji) dla wszystkich monitorowanych gatunków razem wyniósł 8,3%, dla wieku do 60 lat – 8,8%, a dla wieku powyżej 60 lat – 7,9%. Udział drzew uszkodzonych (powyżej 25% defoliacji) razem wyniósł 19,5%, drzew młodszych – 18,7%, a drzew starszych – 20,2%. Średnia defoliacja wszystkich drzew wynosiła 22,7%, młodszych – 22,5%, natomiast starszych – 22,8%.

      Taki układ udziału drzew zdrowych i uszkodzonych oraz średniej defoliacji w grupach wiekowych wskazuje na niewielkie obniżanie się kondycji drzew w zestawieniu ‘gatunki razem’ wraz ze wzrostem wieku drzew. Powyższa zależność nie została stwierdzona w odniesieniu do gatunków ‘iglastych razem’, natomiast jest silniejsza w przypadku gatunków ‘liściastych razem’. Udział drzew zdrowych, drzew uszkodzonych oraz średnia defoliacja wynosiły odpowiednio: dla gatunków ‘iglastych razem’: 6,5%, 17,6%, 22,6% u drzew młodszych i 6,8%, 16,7%, 22,3% u drzew starszych oraz dla gatunków ‘liściastych razem’: 12,5%, 20,5%, 22,4% u drzew młodszych i 10,1%, 26,9%, 23,9% u drzew starszych. Obserwowana w 2016 r. zależność kondycji drzew ‘gatunki razem’ i ‘liściaste razem’ od wieku była również opisywana w latach 2006-2010 i 2012-2015. W 2011 r. nie odnotowano takiej zależności.

      W układzie gatunków – spadek kondycji drzew związany z wiekiem (wyrażony wzrostem defoliacji) zaobserwowano: wysoki wśród dębów i gatunków z grupy ‘inne iglaste’, znaczący – wśród brzóz i gatunków z grupy ‘inne liściaste’, niewielki – wśród świerków, jodeł i buków. Nie zanotowano tej zależności u sosny i olszy.

      Uszkodzenie monitorowanych gatunków drzew w układzie regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych

      Najzdrowsze okazały się drzewa w lasach RDLP w Szczecinie (17,7% drzew zdrowych, 9,4% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja – 18,7%). W niewiele gorszej kondycji były drzewa w lasach RDLP w Gdańsku (9,4% drzew zdrowych, 8,3% drzew uszkodzonych, średnia defoliacja – 19,7%). Dobrą kondycją charakteryzowały się drzewa w lasach RDLP w Krakowie i RDLP w Zielonej Górze. W RDLP w Krakowie udział drzew zdrowych był najwyższy w zestawieniu (22,1%), udział drzew uszkodzonych był na średnim poziomie (20,8%), średnia defoliacja była niska (20,6%). W RDLP w Zielonej Górze zarejestrowano niższe udziały drzew zdrowych (6,3%) oraz drzew uszkodzonych (12,7%), średnia defoliacja (20,9%) była podobna jak w RDLP w Krakowie.

      Osłabioną kondycją charakteryzowały się drzewa w lasach RDLP w Szczecinku i RDLP w Toruniu (5,8% i 4,8% drzew zdrowych, 14,7% i 12,5% drzew uszkodzonych, 21,4% i 21,7% średniej defoliacji).

      Regionalne dyrekcje LP w Łodzi, Olsztynie, Pile i Radomiu zaliczone zostały do grupy rdLP o średnim poziomie uszkodzenia drzew. Średnia defoliacja zawierała się w przedziale od 22,2% do 22,5%, udział drzew uszkodzonych przyjmował wartości średnie, zawierał się w przedziale od 16,0% do 21,7%. Udział drzew zdrowych był zróżnicowany: w RDLP w Olsztynie i RDLP w Pile był niski (4,8% i 4,6%), w RDLP w Łodzi i RDLP w Radomiu był znacznie wyższy (12,5% i 12,4%).

      Lasy w regionalnych dyrekcjach LP w Białymstoku, Krośnie i Lublinie charakteryzowały się wysokim poziomem uszkodzenia drzew. Udział drzew zdrowych zawierał się w przedziale od 8,2% do 11,7%, udział drzew uszkodzonych – w przedziale od 19,6% do 26,3%, a średnia defoliacja – w przedziale od 23,1% do 23,6%.

      Największy poziom uszkodzenia drzew zarejestrowano w lasach regionalnych dyrekcji LP w Katowicach, Wrocławiu, Warszawie i Poznaniu: bardzo niski udział drzew zdrowych (od 1,1% do 5,3%), wysoki udział drzew uszkodzonych (od 22,0% do 25,4%) i najwyższa średnia defoliacja (od 24,3% do 24,6%) (Rys. 6).

      Uszkodzenie drzew w układzie województw

      Najzdrowsze okazały się drzewa (gatunki razem) w lasach województw: zachodniopomorskiego, lubuskiego i pomorskiego (od 6,4% do 13,2% drzew zdrowych, od 9,9% do 12,8% drzew uszkodzonych i od 20,1% do 20,5% średniej defoliacji – Rys. 7 i 10.

      Dobrą kondycją charakteryzowały się drzewa w lasach województwa małopolskiego: 17,0% drzew zdrowych, 20,9% drzew uszkodzonych i 21,7% średniej defoliacji.

      Województwa: świętokrzyskie, kujawsko-pomorskie i warmińsko-mazurskie można zaliczyć do grupy województw o średnim poziomie uszkodzenia drzew – średnia defoliacja nie przekraczała 22,5%, natomiast udziały drzew zdrowych i uszkodzonych były zróżnicowane (wynosiły odpowiednio: od 4,7% do 15,1% i od 15,1% do 20,6%).

      Lasy w województwach: podlaskim, lubelskim, łódzkim i podkarpackim charakteryzowały się wysokim poziomem uszkodzenia drzew. Udział drzew zdrowych zawierał się w przedziale od 9,1% do 12,6%, udział drzew uszkodzonych – od 21,7% do 25,2%, średnia defoliacja – od 23,1% do 23,5%.W województwach: śląskim, wielkopolskim, dolnośląskim i mazowieckim poziom uszkodzenia drzew był bardzo wysoki. Udział drzew zdrowych zawierał się w przedziale od 2,8% do 4,7%, udział drzew uszkodzonych – od 20,0% do 25,5%, średnia defoliacja – od 23,9% do 24,5%.

      Największy poziom uszkodzenia występował w lasach województwa opolskiego (najniższy udział drzew zdrowych – 1,0%, wysoki udział drzew uszkodzonych – 27,9% i najwyższa średnia defoliacja – 25,6%).

      Uszkodzenie drzew w układzie krain przyrodniczo-leśnych

      Najzdrowsze okazały się drzewa w lasach Krainy Bałtyckiej: zanotowano wysoki, w porównaniu z innymi krainami, udział drzew zdrowych (10,7%), najniższy udział drzew uszkodzonych (11,4%) i najniższą średnią defoliację (20,1%) (Rys. 8 i 10).

      Niewiele gorszą kondycją charakteryzowały się drzewa w Krainie Karpackiej: najwyższy wśród krain udział drzew zdrowych (15,2%), udział drzew uszkodzonych na średnim poziomie (19,4%) i dość niska średnia defoliacja (21,9%).

      Krainy: Wielkopolsko-Pomorska i Mazursko-Podlaska zaliczone zostały do grupy krain o średnim poziomie uszkodzenia drzew (Rys. 8). Zanotowano niski udział drzew zdrowych (4,7% i 8,2%) oraz niezbyt wysoki udział drzew uszkodzonych (16,2% i 19,3%), średnia defoliacja wynosiła 22,4% i 23,0%. Lasy Krainy Mazowiecko-Podlaskiej i Krainy Małopolskiej charakteryzowały się wysokim poziomem uszkodzenia drzew. W tych krainach zanotowano: 6,5% i 11,0% drzew zdrowych, 22,5% i 25,7% drzew uszkodzonych oraz 23,7% i 23,8% średniej defoliacji.

      Największy poziom uszkodzenia drzew zanotowano w lasach Krainy Sudeckiej i Krainy Śląskiej: niski udział drzew zdrowych (7,3% i 3,1%), wysoki udział drzew uszkodzonych (24,8% i 23,7%) i najwyższa w zestawieniu średnia defoliacja (24%).

      Porównano kondycję monitorowanych gatunków drzew w lasach poszczególnych krain przyrodniczo-leśnych. Ze względu na zbyt małą liczbę drzew (do 30 sztuk) poszczególnych gatunków w kilku krainach wyłączono z analizy: sosnę w Krainie Sudeckiej, świerk – w Krainie Mazowiecko-Podlaskiej, jodłę – w sześciu krainach (oprócz Karpackiej i Małopolskiej), buk – w Krainie Mazowiecko-Podlaskiej i Krainie Mazursko-Podlaskiej oraz olszę – w Krainie Sudeckiej.

      Najzdrowsze sosny, dęby oraz brzozy występowały w Krainie Bałtyckiej, najzdrowsze świerki – w Krainie Wielkopolsko-Pomorskiej, jodły – w Krainie Karpackiej, buki – w Krainie Małopolskiej, olsze – w Krainie Mazursko-Podlaskiej (Rys. 9).

      Najwyższy poziom uszkodzenia sosny występował w Krainie Mazowiecko-Podlaskiej, świerka, jodły i brzozy – w Krainie Małopolskiej, dębu – w Krainie Sudeckiej, olszy – w Krainie Karpackiej, natomiast buka – w Krainie Śląskiej (Rys. 9).

      Analiza statystyczna wykazała, że średnia defoliacja koron drzew każdego gatunku była istotnie różnicowana przez lokalizację w krainach przyrodniczo-leśnych. Wartość współczynnika h² jednak wskazuje, że w zależności od gatunku, krainy z różną siłą różnicowały poziom defoliacji. Im wyższa wartość h² tym większy procent zmienności defoliacji danego gatunku, co jest tłumaczone przynależnością do krain przyrodniczo-leśnych. Gatunki w Tabeli 4 zostały uszeregowane malejąco od gatunku, którego defoliacja w największym stopniu była wyjaśniana przez przynależność do krain.

      Krainy najsilniej różnicowały defoliację w przypadku brzozy (h²=0,07), każda z krain różniła się od sąsiedniej o ±0,5%. Gatunkiem, którego defoliacja była w najmniejszym stopniu różnicowana przez przynależność do krain, była sosna.

      Uszkodzenie drzew w układzie parków narodowych

      Ogółem w parkach narodowych poddano obserwacjom 660 drzew (na 33 powierzchniach), w tym 185 sosen (w 9 parkach), 118 świerków (w 6 parkach), 45 jodeł (w 5 parkach), 18 drzew z kategorii ‘inne iglaste’ (w 2 parkach), 124 buki (w 6 parkach), 12 dębów
(w 1 parku), 70 brzóz (w 4 parkach), 61 olszy (w 4 parkach), 27 drzew z kategorii ‘inne liściaste’ (w 3 parkach).

      Udział drzew zdrowych wśród wszystkich poddanych obserwacjom wynosił 5,5%, udział drzew uszkodzonych – 28,5%, średnia defoliacja – 25,6%. Gatunki ‘iglaste razem’ charakteryzowały się wyższym uszkodzeniem niż gatunki ‘liściaste razem’. Wśród ‘iglastych razem’ udział drzew zdrowych wynosił 1,4%, udział drzew uszkodzonych – 30,6%, a średnia defoliacja – 27,0%. Wśród ‘liściastych razem’ wartości porównywanych parametrów wynosiły odpowiednio: 10,5%, 25,9% i 23,9%.

      Porównano poziom uszkodzenia poszczególnych gatunków, z wyłączeniem dębu, gatunków z kategorii ‘inne iglaste’ i ‘inne liściaste’ (ze względu na małą liczebność próby – poniżej 30 drzew). Najlepszą kondycją charakteryzował się buk, średnią – sosna i olsza. Pozostałe trzy gatunki (świerk, jodła i brzoza) charakteryzowały się mocno osłabioną kondycją.

      Regionalne dyrekcje LP uszeregowane grupami według kondycji drzew w lasach od najzdrowszych do najbardziej uszkodzonych: Szczecin < Gdańsk < Kraków, Zielona Góra < Szczecinek, Toruń < Łódź, Olsztyn, Piła, Radom < Białystok, Krosno, Lublin < Katowice, Wrocław, Warszawa, Poznań.

      Województwa uszeregowane grupami według kondycji drzew w lasach od najzdrowszych do najbardziej uszkodzonych: zachodniopomorskie, lubuskie, pomorskie < małopolskie < świętokrzyskie, kujawsko-pomorskie, warmińsko-mazurskie < podlaskie, lubelskie, łódzkie podkarpackie < śląskie, wielkopolskie < dolnośląskie, mazowieckie < opolskie.

      Krainy przyrodniczo-leśne uszeregowane grupami według kondycji drzew w lasach od najzdrowszych do najbardziej uszkodzonych: Bałtycka < Karpacka < Wielkopolsko-Pomorska, Mazursko-Podlaska < Mazowiecko-Podlaska, Małopolska < Sudecka, Śląska.

      Zmienność poziomu defoliacji w dziesięcioleciu 2007-2016

      W celu zbadania powiązań występujących pomiędzy defoliacją koron drzew a kolejnymi latami obserwacji zbudowano modele regresji liniowej.

      U wszystkich rodzajów/gatunków drzew łącznie analiza regresji wykazała, że czas był istotnym predyktorem poziomu defoliacji (p<0,001; R2=0,01). Wartość współczynnika niestandaryzowanego B wskazuje, że z każdym rokiem defoliacja wzrastała średnio o 0,24% (Rys. 11).

      W przypadku rodzajów/gatunków drzew traktowanych oddzielnie analiza regresji wykazała, że dla każdego z nich czas był istotnym predyktorem poziomu defoliacji. Wartości współczynnika niestandaryzowanego B wskazują dla każdego z nich trend wzrostowy defoliacji o różnym nasileniu. Wzrost defoliacji brzozy i jodły wynosił średnio z każdym rokiem 0,40%, natomiast świerka i dębu – około 0,30%. Jeżeli chodzi o olszę, sosnę i buk to trend wzrostowy był bardzo łagodny, wynosił odpowiednio: 0,24%, 0,21% i 0,16%.

      W toku dalszych prac w celu zbadania przebiegu defoliacji koron drzew poszczególnych rodzajów/gatunków w kolejnych latach dziesięciolecia w układzie krain przyrodniczo-leśnych zbudowano kolejne modele regresji liniowej.

      Analizie poddano siedem rodzajów/gatunków drzew w krainach przyrodniczo-leśnych, w których poszczególne rodzaje/gatunki były reprezentowane przez co najmniej 300 drzew.

      Wykreślone i opisane zostały linie trendów dla:

• Sosny – w siedmiu krainach: Bałtyckiej, Mazursko-Podlaskiej, Wielkopolsko-Pomorskiej, Mazowiecko-Podlaskiej, Śląskiej, Małopolskiej i Karpackiej;

• Świerka – w trzech krainach: Mazursko-Podlaskiej, Sudeckiej i Karpackiej;

• Jodły – w Krainie Karpackiej;

• Buka – w dwu krainach: Bałtyckiej i Karpackiej;

• Dębu – w pięciu krainach: Bałtyckiej, Wielkopolsko-Pomorskiej, Mazowiecko-Podlaskiej, Śląskiej i Małopolskiej;

• Brzozy – w sześciu krainach: Bałtyckiej, Mazursko-Podlaskiej, Wielkopolsko-Pomorskiej, Mazowiecko-Podlaskiej, Śląskiej i Małopolskiej;

• Olszy – w trzech krainach: Bałtyckiej, Mazursko-Podlaskiej i Mazowiecko-Podlaskiej

      W przypadku sosny, świerka, jodły, brzozy i olszy analiza regresji wykazała, że dla tych rodzajów/gatunków czas był istotnym predyktorem poziomu defoliacji we wszystkich porównywanych krainach przyrodniczo-leśnych.

      W przypadku buka w Krainie Bałtyckiej oraz dębu w czterech analizowanych krainach, z wyjątkiem Krainy Wielkopolsko-Pomorskiej, analiza regresji również wykazała taką zależność.

      Dla buka w Krainie Karpackiej rozrzut wartości defoliacji był tak krzywoliniowy, że regresja liniowa w bardzo słabym stopniu umożliwiała dopasowanie modelu do danych. Dla dębu w Krainie Wielkopolsko-Pomorskiej dane również nie układały się w postać liniowej zależności. W obu przypadkach regresja okazała się być nieistotna statystycznie.

      W przypadku rodzajów/gatunków drzew w krainach przyrodniczo-leśnych, dla których zbudowany model regresji okazał się być istotny statystycznie, większość linii trendów ma tendencję wzrostową o mniejszym lub większym nasileniu. Silniejszą tendencję wzrostu defoliacji (0,80>B>0,50 – wzrost defoliacji z każdym rokiem o 0,50%-0,80%) udowodniono dla świerka w Krainie Mazursko-Podlaskiej (B=0,68) i Krainie Karpackiej (B=0,56) (Rys. 12), dębu w Krainie Bałtyckiej (B=0,59), brzozy w Krainie Małopolskiej (B=0,86) i Krainie Mazursko-Podlaskiej (B=0,72) oraz olszy w Krainie Bałtyckiej (B=0,62).

      W kilku przypadkach linie trendów mają łagodną tendencję spadkową. Dotyczy to sosny w Krainie Karpackiej (B=-0,13), świerka w Krainie Sudeckiej (B=-0,21) (Rys. 12) oraz olszy w Krainie Mazowiecko-Podlaskiej (B=-0,16).

2.

Ocena symptomów i przyczyn uszkodzeń drzew

3.

Wpływ warunków pogodowych na zdrowotność drzewostanów

4.

Defoliacja drzew przy różnej dostępności wody glebowej

5.

Zmiany składu gatunkowego w drzewostanach w dziesięcioleciu 2007-2016

II.

Badania na stałych powierzchniach obserwacyjnych monitoringu intensywnego (SPO MI)

6.

Wielkość depozytu wnoszonego z opadami atmosferycznymi

7.

Poziom koncentracji NO₂ i SO₂ w powietrzu

8.

Opady podkoronowe oraz roztwory glebowe

9.

Zanieczyszczenie powietrza oraz ocena zagrożenia zakwaszeniem i eutrofizacją terenów leśnych w Polsce na podstawie wyników badań na SPO MI

Literatura