|
3.
|
Wpływ warunków pogodowych na zdrowotność drzewostanów
Jadwiga Małachowska
W 2014 r. średnia suma opadów w kraju w sezonie wegetacyjnym (od kwietnia do września), wyliczona na podstawie wyników z 22 stacji synoptycznych IMGW, była nieco niższa niż w roku ubiegłym i wynosiła 426 mm, co stanowi 110% wieloletniej normy (w 2013 r. wartości te wynosiły odpowiednio: 434 mm i 115% normy) (Biuletyny IMGW, 2013 i 2014). Porównanie poziomów opadów w poszczególnych krainach przyrodniczo-leśnych wykazało, że w trzech krainach (Bałtyckiej, Małopolskiej i Karpackiej) były one wyższe niż w roku ubiegłym.
Sumy opadów zawierały się w przedziale od 81% normy (307 mm) w Krainie Bałtyckiej, do 140% normy (1085 mm) w Krainie Karpackiej (Rys. 9) oraz od 74% normy (263 mm) w RDLP Olsztyn do 141% normy (416 mm) w RDLP Szczecin. W 4 krainach oraz w 4 RDLP średnie sumy opadów w okresie wegetacyjnym były bliskie wieloletniej normy lub przekraczały ją najwyżej o 20%. W 2 krainach (Sudeckiej i Karpackiej) i 6 RDLP (Kraków, Wrocław, Poznań, Lublin, Radom i Szczecin) opady były znacznie obfitsze, osiągały od 138% do 140% normy w krainach i od 122% do 141% w RDLP. Niedobór opadów (do 85% normy) wystąpił w Krainie Mazursko-Podlaskiej (Rys. 9), w RDLP: Olsztyn i Toruń.
 |
|
Rys. 7
.
Udział drzew monitorowanych gatunków łącznie w klasach defoliacji w układzie krain przyrodniczo-leśnych w 2014 r.
|
Marzec 2014 r. był najcieplejszy średnio w kraju i w większości krain w porównaniu do marca wcześniejszych lat pięciolecia. Kwiecień, lipiec i wrzesień 2014 r. były ciepłe, jednak nie najcieplejsze (kwiecień i wrzesień były najcieplejsze w 2011 r., lipiec – w 2010 r.). W maju 2014 r. temperatury były średnie w porównaniu z ubiegłymi latami. Z kolei czerwiec oraz sierpień 2014 r. były najzimniejsze średnio w kraju i w większości krain w porównaniu do odpowiadających im miesięcy wcześniejszych lat pięciolecia.
Ciepły początek sezonu wegetacyjnego 2014 r.: najcieplejszy w pięcioleciu marzec, ciepły kwiecień oraz umiarkowanie ciepły maj to sprzyjające warunki dla rozwoju ulistnienia drzew liściastych i przyrostu pędów drzew iglastych.
W większości krain i RDLP obfitość opadów w całym pięcioleciu była zadowalająca. W 2010 r. pomimo obfitych opadów uszkodzenie drzew, wyrażone poziomem defoliacji, na przeważającym obszarze kraju wzrosło. W 2011 r. przy zadowalającym poziomie opadów uszkodzenie drzew w wielu regionach kraju ponownie wzrosło. W 2012 r. nieco niższy poziom opadów nie spowodował ponownego pogorszenia się kondycji drzew, uszkodzenie drzew uległo niedużym zmianom. Z kolei w 2013 r. wzrostowi ilości opadów towarzyszyła dość znaczna poprawa kondycji drzew. W 2014 r., zadowalającym pod względem opadów, kondycja drzew nie uległa wyraźnym zmianom.
Średnia suma opadów okresu wegetacyjnego 2014 r. w kraju wynosiła 426 mm, co stanowi 110% wieloletniej normy. W większości krain okresy niedoboru opadów przeplatały się z okresami, kiedy opady były zadowalające lub nawet mocno obfite, co oznacza, że nie było okresów przedłużającej się suszy, która mogłaby wpłynąć na pogorszenie stanu koron drzew.
W pięcioleciu 2010-2014 najmniej obfity w opady był sezon wegetacyjny 2012 r. (średnio w kraju: 95% normy opadów = 372 mm), natomiast najbardziej obfity był sezon wegetacyjny 2010 r. (151% normy opadów = 601 mm).
W roku 2014 łącznie stwierdzono 38043 uszkodzeń drzew, które występowały na 26950 drzewach (62,50% ocenianych drzew, o około 4% więcej niż w 2013 r.). Na 17815 drzewach stwierdzono występowanie jednego uszkodzenia, na 7085 drzewach – dwóch uszkodzeń, a na 2050 drzewach – trzech. W 2014, w porównaniu do 2013 r. nastąpił wyraźny wzrost liczby drzew z 2 i 3 uszkodzeniami. Wśród gatunków iglastych najwięcej drzew bez uszkodzeń cechowało sosnę (48,28% drzew bez uszkodzeń), zaś wśród gatunków liściastych – buka (36,14%). Najniższym udziałem drzew bez uszkodzeń cechował się dąb (12,71%).
Tabela 4
Występowanie uszkodzeń drzew monitorowanych gatunków w klasach wieku - 2014 rok
|
Gatunki
|
Liczba uszkodzeń na 1 drzewie w wieku
|
Łączna liczba uszkodzeń
|
Liczba uszk./drz. 2014
|
Liczba uszk./drz. 2013
|
|
21-40 lat
|
41-60 lat
|
61-80 lat
|
>80 lat
|
|
Sosna
|
0,55
|
0,63
|
0,65
|
0,79
|
16525
|
0,67
|
0,62
|
|
Świerk
|
1,03
|
0,94
|
1,02
|
0,94
|
2288
|
1,01
|
0,95
|
|
Jodła
|
0,51
|
0,98
|
0,66
|
1,18
|
937
|
0,95
|
0,98
|
|
Inne iglaste
|
0,26
|
0,83
|
0,53
|
0,65
|
309
|
0,56
|
0,57
|
|
Dąb
|
1,26
|
1,32
|
1,35
|
1,51
|
4663
|
1,47
|
1,31
|
|
Buk
|
0,83
|
1,07
|
1,13
|
1,08
|
1971
|
1,04
|
0,92
|
|
Brzoza
|
0,94
|
1,13
|
1,27
|
1,41
|
4725
|
1,13
|
0,94
|
|
Olsza
|
1,05
|
1,12
|
1,19
|
1,25
|
3033
|
1,17
|
1,00
|
|
Inne liściaste
|
1,22
|
1,19
|
1,35
|
1,34
|
3592
|
1,22
|
1,07
|
|
Razem
|
0,78
|
0,83
|
0,90
|
0,98
|
38043
|
0,87
|
0,78
|
Średnia liczba uszkodzeń przypadających na 1 drzewo (gatunki razem) wynosiła 0,87 (Tab. 4). Wartość tego wskaźnika przekroczyła 1,20 w przypadku dębów i domieszkowych gatunków liściastych, niską stwierdzono u sosny (0,67), najniższą u domieszkowych gatunków iglastych (0,56). W porównaniu do ubiegłego roku nastąpił wzrost liczby uszkodzeń większości wyróżnionych gatunków drzew, największy w przypadku brzozy (o 0,17 uszkodzenia/drzewo). Wraz z wiekiem u wszystkich wyróżnionych gatunków drzew poza świerkiem następował wzrost liczby uszkodzeń na drzewie, największy u jodły, u której różnica tego parametru pomiędzy klasami wieku 21-40 lat i powyżej 80 lat wyniosła 0,67.
Przeciętna liczba uszkodzeń przypadającej na jedno drzewo w krainach przyrodniczo-leśnych wynosiła od 0,69 w Krainie Wielkopolsko-Pomorskiej do 1,22 w Krainie Sudeckiej, w rdLP - od 0,50 w RDLP Piła do 1,52 w RDLP Krosno.
Tabela 5.
Najczęściej występujące lokalizacje, symptomy i czynniki sprawcze uszkodzeń na drzewach monitorowanych gatunków - 2014 rok
|
Gatunki
|
Liczba uszko-dzeń
|
Najczęściej występująca lokalizacja
|
Najczęściej występujący
symptom
|
Najczęściej występujący czynnik sprawczy
|
|
miejsce
|
liczba
|
%
|
nazwa
|
liczba
|
%
|
nazwa
|
liczba
|
%
|
|
Sosna
|
16525
|
Pień pomiędzy szyją korz, a koroną
|
5402
|
32,7
|
Deformacje
|
5531
|
33,5
|
Badane nie-zidentyfik.
|
6884
|
41,7
|
|
Świerk
|
2288
|
Pień pomiędzy szyją korz, a koroną
|
978
|
42,7
|
Ubytek igieł
|
537
|
23,5
|
Badane nie-zidentyfik.
|
843
|
36,8
|
|
Jodła
|
937
|
Pień pomiędzy szyją korz, a koroną
|
331
|
35,3
|
Deformacje
|
246
|
26,3
|
Badane nie-zidentyfik.
|
294
|
31,4
|
|
Inne iglaste
|
309
|
Pień pomiędzy szyją korz, a koroną
|
116
|
37,5
|
Ubytek igieł
|
76
|
24,6
|
Badane nie-zidentyfik.
|
142
|
45,9
|
|
Dąb
|
4663
|
Liście
|
2797
|
60,0
|
Ubytek liści
|
2218
|
47,6
|
Owady
|
1943
|
41,7
|
|
Buk
|
1971
|
Liście
|
696
|
35,3
|
Ubytek liści
|
566
|
28,7
|
Owady
|
569
|
28,9
|
|
Brzoza
|
4725
|
Liście
|
2758
|
58,4
|
Ubytek liści
|
2542
|
53,8
|
Owady
|
2108
|
44,6
|
|
Olsza
|
3033
|
Liście
|
1982
|
65,3
|
Ubytek liści
|
1966
|
64,8
|
Owady
|
1687
|
55,6
|
|
Inne liściaste
|
3592
|
Liście
|
1765
|
49,1
|
Ubytek liści
|
1377
|
40,8
|
Owady
|
1227
|
36,4
|
|
Łącznie
|
38043
|
Pień pomiędzy szyją korz, a koroną
|
10672
|
28,1
|
Ubytek igieł/liści
|
12428
|
32,7
|
Badane nie-zidentyfik.
|
13138
|
34,5
|
Na charakter występujących zagrożeń wskazuje zestawienie najczęściej stwierdzanych symptomów i lokalizacji uszkodzeń zarejestrowanych dla danego drzewa oraz związanych z nimi czynników sprawczych (Tab. 5).
Organem, którego najczęściej dotyczyły uszkodzenia na drzewach iglastych był pień pomiędzy szyją korzeniową i koroną, a na drzewach liściastych – liście.
Najczęściej identyfikowanym symptomem uszkodzeń był ‘ubytek igieł/liści’ (32,7% wszystkich uszkodzeń). Jedynie w przypadku sosny i jodły najczęściej występowały ‘deformacje’ (odpowiednio; 33,5% i 26,3%).
W dalszym ciągu wysoki jest odsetek drzew, dla których pomimo wykonanej oceny nie udało się określić czynnika sprawczego (34,5%), jednak z roku na rok jest on coraz mniejszy (w 2011 r. – 38,4%, w 2012 r. – 36,8%, w 2013 r. – 35,7%). Było to najczęściej występujące wskazanie w przypadku gatunków iglastych (od 45,9% uszkodzeń u domieszkowych gatunków iglastych do 31,4% uszkodzeń u jodły). W przypadku gatunków liściastych najczęściej wskazywanym czynnikiem sprawczym były ‘owady’ (od 55,6% uszkodzeń u olszy do 28,9% uszkodzeń u buków). Szczegółowe dane dotyczące udziału poszczególnych czynników sprawczych w uszkodzeniu monitorowanych gatunków drzew przedstawia tabela 6.
Tabela 6.
Udział procentowy wyróżnionych kategorii czynników sprawczych na uszkodzonych drzewach badanych gatunków - 2014 rok
|
Czynniki sprawcze
|
Sosna
|
Świerk
|
Jodła
|
Inne iglaste
|
Dąb
|
Buk
|
Brzoza
|
Olsza
|
Inne liściaste
|
Razem
|
|
Zwierzęta kręgowe
|
0,97
|
5,90
|
3,52
|
0,65
|
0,24
|
0,76
|
0,19
|
0,40
|
0,58
|
1,05
|
|
Owady
|
3,08
|
10,53
|
6,08
|
9,71
|
41,67
|
28,87
|
44,61
|
55,62
|
35,11
|
22,09
|
|
Grzyby
|
3,17
|
5,55
|
24,55
|
1,62
|
9,97
|
13,70
|
1,84
|
2,31
|
11,36
|
5,75
|
|
Abiotyczne
|
6,15
|
5,51
|
6,62
|
7,12
|
2,40
|
9,13
|
8,32
|
6,69
|
8,27
|
6,34
|
|
Bezpośr. działanie człowieka
|
6,56
|
11,06
|
7,15
|
12,62
|
2,38
|
9,18
|
2,18
|
1,78
|
2,73
|
5,23
|
|
Pożary
|
0,25
|
0,00
|
0,00
|
0,00
|
0,00
|
0,00
|
0,02
|
0,03
|
0,00
|
0,12
|
|
Zanieczyszczenia powietrza
|
0,01
|
0,04
|
0,00
|
0,00
|
0,00
|
0,00
|
0,00
|
0,00
|
0,00
|
0,01
|
|
Inne czynniki
|
38,14
|
24,56
|
20,70
|
22,33
|
14,56
|
9,94
|
13,86
|
10,06
|
14,03
|
24,88
|
|
Niezidentyfikowane
|
41,66
|
36,84
|
31,38
|
45,95
|
28,78
|
28,41
|
28,97
|
23,11
|
27,92
|
34,53
|
W 2014 r. zarejestrowano 62,5% drzew z uszkodzeniami. To kolejny rok wzrostu liczby uszkodzonych drzew, przy czym narasta liczba drzew z 2 i 3 uszkodzeniami. Najsilniej uszkodzonym gatunkiem był dąb, najmniej uszkodzone - domieszkowe gatunki iglaste.
Najczęściej uszkadzanym organami drzew iglastych był pień od szyi korzeniowej do podstawy korony, zaś gatunków liściastych – liście. Najczęściej występujące symptomy uszkodzenia to „ubytek liści/igieł” (32,7% wszystkich uszkodzeń). Wśród zidentyfikowanych czynników sprawczych najczęściej wskazywano na „inne czynniki” (24,9%) oraz „owady” (22,1%).
|
