Zawartość pierwiastków przyswajalnych dla roślin

Fosfor jest składnikiem niezbędnym dla rozwoju roślin, pełniąc ważne funkcje w procesach życiowych roślin: reguluje podziały komórek, rozwój korzeni, ma wpływ na procesy kwitnienia, zawiązywanie nasion oraz procesy dojrzewania (Mengel i Kirkby, 1982). Niedobór fosforu ogranicza wzrost roślin, obniża wysokość plonu i jego jakość. Tylko część fosforu glebowego, obecna w roztworze glebowym
w postaci jonowej, jest dostępna dla roślin. Na przyswajalność związków nieorganicznych fosforu wpływają: odczyn gleby, zawartość związków żelaza i glinu, obecność przyswajalnego wapnia, zawartość substancji organicznej. Istotną rolę w przemianach fosforu glebowego i uruchamianiu frakcji dostępnej dla roślin pełnią mikroorganizmy glebowe (Mengel i Kirkby, 1982).

Potas odgrywa istotną rolę w gospodarce wodnej roślin, aktywuje enzymy, bierze udział w procesie fotosyntezy i transportu asymilatów oraz warunkuje wrażliwość na stres wodny związany z suszą. Naturalna zawartość potasu w glebach zależy od ich budowy mineralogicznej i uziarnienia, w tym zwłaszcza od zawartości minerałów ilastych, których występowanie odzwierciedla udział iłu koloidalnego w glebach. Wietrzenie minerałów prowadzące do uwolnienia potasu jest procesem bardzo powolnym, dlatego też zaspokojenie potrzeb roślin i uzyskanie plonów odpowiadających potencjałowi siedliska wymaga stałego uzupełniania potasu w formie mineralnej, co najmniej
na poziomie spodziewanego wyniesienia wraz z plonem. Przyswajalne formy potasu oprócz pobrania przez rośliny podlegają stratom w wyniku wymywania, szczególnie z gleb lekkich o małej kationowej pojemności sorpcyjnej (Mengel i Kirkby, 1982; Boratyński i inni, 1988).

Magnez jest składnikiem o dużym znaczeniu fizjologicznym dla roślin. Podstawowa rola magnezu
w roślinie jest związana z jego obecnością w cząsteczce chlorofilu, a zatem wpływem na procesy fotosyntezy. Ponadto magnez aktywuje enzymy i reguluje gospodarkę azotem w roślinie. Pierwiastek ma istotne znaczenie w kształtowaniu jakości produktów roślinnych, z punktu widzenia ich wartości żywieniowej dla zwierząt i człowieka. Magnez łatwo ulega przemieszczeniu do głębszych warstw profilu, dlatego też często wyższe jego zawartości występują w podglebiu. Jego niedobory często występują w glebach lekkich, z których jest łatwo wymywany.

Średnia zawartość fosforu nie zmieniała się zasadniczo na przestrzeni okresu trwania monitoringu. Wartość średnia analizowanego parametru ze wszystkich punktów pomiarowych, w bieżącym cyklu monitoringowym wyniosła 14,65 mg P₂O₅·100g^-1. W 3 punktach monitoringowych zawartość fosforu pozostawała na poziomie poniżej granicy oznaczalności <1,00 mg P₂O₅·100g^-1. Maksymalna zawartość fosforu wyniosła 49,20 mg P₂O₅·100g^-1 i została odnotowana w punkcie nr 247. W stosunku
do ubiegłych edycji monitoringu, wartość maksymalna jest około 3 razy niższa. Procesy i mechanizmy nagromadzania fosforu oraz jego uwalniania i wymywania z gleby są złożone i zależą od wielu czynników (Riemersma i in., 2006; Sapek, 2012). Jednymi z najważniejszych są: odczyn, zawartość materii organicznej, zwłaszcza jej formy rozpuszczalnej oraz zawartość form żelaza i glinu w glebie, a także gospodarowanie azotem (Haygarth, 2000; Li i in., 2009; Morris i Hesterberg, 2010; Sapek, 2010; Tate i Salcedo, 1988). Źródłem nagromadzenia zawartości fosforu w glebie są nawozy, resztki roślinne, odpady rolnicze (w tym odchody zwierzęce) oraz miejskie i przemysłowe produkty uboczne. Analizując przestrzennie, najmniej zasobne w fosfor były gleby województwa świętokrzyskiego,
a najwyższe zawartości pierwiastka odnotowano w województwach zachodnio-pomorskim i opolskim, w których większość profili charakteryzowała się bardzo wysoką zasobnością.

Zawartość potasu nie zmieniała się zasadniczo na przestrzeni okresu trwania monitoringu. Wartość średnia analizowanego parametru ze wszystkich punktów pomiarowych w bieżącym cyklu monitoringowym wynosi 15,56 mg K₂O·100g^-1. Maksymalna zawartość potasu wyniosła 76,50 mg K₂O·100g^-1 i została odnotowana w punkcie nr 303 (woj. dolnośląskie). W stosunku do ubiegłych edycji monitoringu, średnia zawartość tego parametru oraz jego wartości minimalna i maksymalna utrzymują się na zbliżonym poziomie. Analizując przestrzennie, najmniej zasobne w potas były gleby województw centralnego pasa oraz województw śląskiego i małopolskiego, a najwyższe zawartości pierwiastka odnotowano w województwach dolnośląskim i opolskim, w których większość profili charakteryzowała się bardzo wysoką zasobnością.

Zawartość magnezu nie zmieniała się zasadniczo na przestrzeni okresu trwania monitoringu . Wartość średnia analizowanego parametru ze wszystkich punktów pomiarowych w bieżącym cyklu monitoringowym wyniosła 8,43 mg Mg·100g^-1. Maksymalna zawartość magnezu wyniosła 30,70 mg Mg·100g^-1, a minimalna 1,00 mg Mg·100g^-1. W stosunku do ubiegłych edycji monitoringu, średnia zawartość tego parametru oraz jego wartości minimalna i maksymalna utrzymują się na zbliżonym poziomie. Analizując przestrzennie, najmniej zasobne w magnez były gleby województwa wielkopolskiego, a najwyższe zawartości pierwiastka odnotowano w województwach śląskim, małopolskim, świętokrzyskim i podkarpackim, w których większość profili charakteryzowała się bardzo wysoką zasobnością.

Wartości średnie wyników badań siarki przyswajalnej mieszczą się w zakresie od 2,20 mg S-SO₄·100g^-1 (woj. małopolskie) do 3,79 mg S-SO₄·100g^-1 (woj. podlaskie). Wartość średnia analizowanego parametru ze wszystkich punktów pomiarowych, w bieżącym cyklu monitoringowym wynosi 2,98 mg
S-SO₄·100g^-1. Jest to znaczący wzrost. Od 1995 r. średnia zawartość siarki przyswajalnej w badanych glebach mieściła się w przedziale od 1,38 mg S-SO₄·100g^-1 do 1,0 mg S-SO₄·100g^-1. Siarka dostaje się do gleb z opadami deszczu, szczególnie na obszarach uprzemysłowionych. Podczas spalania takich nośników energii jak węgiel, ropa naftowa i jej pochodne, siarka ulatniająca się w postaci dwutlenku (SO2) rozprzestrzenia się w atmosferze i reaguje z parą wodną w powietrzu, przyczyniając się
do powstawania kwaśnych deszczy. Ponadto siarkę można dostarczać do gleby w nawozach naturalnych, organicznych i mineralnych.